Sprawozdanie z Europejskiej Konferencji OMEP „Szacunek dla dziecka”

Małgorzata Narożnik

Dziecko jest cudzoziemcem, nie rozumie języka, nie zna kierunku ulic, nie zna praw i zwyczajów. (…) Potrzebny przewodnik, który grzecznie odpowie na pytanie.¹

Janusz Korczak

Od 18 do 20 kwietnia w Warszawie gościło 230 uczestników Europejskiej Konferencji PK OMEP „Szacunek dla dziecka”. Spotkanie, przypadające w Roku Janusza Korczaka, wzbudziło duże zainteresowanie polskich władz państwowych, samorządowych, środowisk naukowych oraz praktyków. Honorowy patronat objęli nad nim: Małżonka Prezydenta RP pani Anna Komorowska, Minister Edukacji Narodowej, Prezydent m.st. Warszawy, Rzecznik Praw Dziecka oraz Polski Komitet ds. UNESCO.

Obrady i imprezy towarzyszące odbywały się w różnych miejscach stolicy: w Senacie RP, na Zamku Królewskim, w Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej oraz trzynastu warszawskich przedszkolach i dwóch szkołach podstawowych współpracujących z Polskim Komitetem OMEP. Program kulturalny promujący Warszawę przewidywał wizytę w Teatrze Wielkim, zwiedzanie Centrum Nauki Kopernik i Zamku Królewskiego, wycieczkę po Starym Mieście oraz integracyjną biesiadę polską.

Celem europejskiego spotkania Prezydentów Komitetów Narodowych OMEP, które odbyło 17 kwietnia w Senacie RP, było podsumowanie działań podejmowanych w 2011 roku przez kraje stowarzyszone w OMEP oraz omówienie planów organizacji na najbliższe dwa lata. Szczegółowo przedstawiono projekty dotyczące Edukacji Na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju (Szwecja) oraz edukacji międzykulturowej (Czechy i Polska). Z dużym zainteresowaniem zebranych spotkała się prezentacja przedstawiciela Urzędu Miasta Łodzi na temat ustanowienia w Polsce Dnia Przedszkolaka². Od dwóch lat inicjatywę tę podejmuje w naszym kraju wiele przedszkoli. Polski Komitet OMEP złożył petycję w tej sprawie do Marszałka Senatu RP. W promocję Ogólnopolskiego Dnia Wychowania Przedszkolnego obiecała włączyć się senator RR Alicja Chybicka, która uczestniczyła w posiedzeniu. Podczas spotkania zaakceptowano również kandydaturę Chorwacji jako organizatora europejskiej Konferencji OMEP w 2013 roku. Niewątpliwym sukcesem dla PK OMEP było nominowanie Anny Wróbel na wiceprezydenta OMEP regionu Europa. W uzasadnieniu Milada Rabusicova podkreśliła, że nominacja ta jest wyrazem uznania dla zaangażowania pani Prezes w działalność na rzecz promowania OMEP i wkład Polskiego Komitetu w realizację statutowych celów organizacji. Nominację na wiceprezydentów otrzymali również przedstawiciele Grecji i Finlandii.

Uroczyste podsumowania konkursów zorganizowanych dla dzieci i nauczycieli w ramach projektu MEN na realizację zadania publicznego na rzecz uczniów z mniejszości narodowych/etnicznych oraz uczniów cudzoziemskich pt. „Poznajmy się – Szanujmy się”³ odbyło się w Zamku Królewskim. W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele MEN, Biura Edukacji m.st. Warszawy, Polskiego Komitetu ds. UNESCO, Biura Rzecznika Praw Dziecka oraz licznie zgromadzeni uczestnicy konferencji i laureaci konkursów (Międzynarodowej Galerii Plastycznej – „Ja-Ty- My” oraz Prezentacji dobrych praktyk w zakresie edukacji wielokulturowej). Podsekretarz Stanu w MEN, Mirosław Sielatycki, dziękując za inicjatywy podejmowane przez PK OMEP podkreślił, jak ważny dla polityki oświatowej naszego państwa jest udział organizacji pozarządowych w propagowaniu praw dziecka ze szczególnym uwzględnieniem środowisk, w których przebywają cudzoziemcy i współpracy na rzecz wypracowania dobrych praktyk i wymiany doświadczeń dotyczących edukacji międzykulturowej w Polsce i na świecie.

Trwające dwa dni obrady plenarne konferencji „Szacunek dla dziecka” odbywały się w Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, która była akademickim partnerem OMEP i współorganizatorem spotkania.

Uroczystego otwarcia konferencji dokonały dr hab. Elżbieta Jaszczyszyn i dr Ewa Lewandowska. Część akademicką rozpoczęła prof. dr hab. Marii Kielar-Turskiej wykładem pt.„Dzieciństwo czasem rodzącej się koncepcji siebie”. Następnie prof. Ingrid Pramling Samuelsson ze Szwecji omówiła „Prawa dziecka w praktyce wczesnej edukacji, prof. Anne Greve z Norwegii wygłosiła referat „Przyjaźń pomiędzy dziećmi: dylematy i wyzwania”, a prof. Dorit Aram z Izralea przedstawiła wyniki badań naukowych na temat „Jak nauczyć rodziców wspomagania rozwoju kompetencji społeczno-poznawczych dzieci za pomocą opowiadań”. W drugiej części obrad dr hab. Małgorzata Karwowska-Struczyk zaprezentowała referat pt. „Uczestnictwo rodziców w działaniach przedszkola – teoria i praktyka”, a dr hab. Janina Uszyńska-Jarmoc zwróciła uwagę słuchaczy na zadania stojące przed nauczycielami („Konektywny nauczyciel w świecie dziecka”).

W godzinach popołudniowych odbyły się obrady w sekcjach. Problematyka pierwszej, koncentrowała się wokół rozwiązań dotyczących edukacji małego dziecka w Norwegii, Chinach, Polsce, Stanach Zjednoczonych i na Cyprze. Uczestnicy drugiej sekcji pt. „Dziecka sprawy ważne i najważniejsze” zajmowali się zagadnieniem szacunku dla dziecka i jego potrzeb. Dyskusja dotyczyła postaw dorosłych (nauczycieli, rodziców, polityków) wobec dzieci w Polsce, Szwecji, Czechach i Chorwacji. W trzeciej – „Odpowiedzialni dorośli w przestrzeni dziecka” – prelegenci skoncentrowali się na diagnozie dziecka i jego środowiska kulturowego, rodzinnego, materialnego oraz przyrodniczego.

Drugiego dnia konferencji kontynuowano obrady sekcjach. Ich tematem były: „Edukacja i rozwój dziecka”, „Edukacja dziecka w różnych kontekstach cywilizacyjnych” oraz „Idee współczesnej edukacji kulturowej i wielokulturowej”. Wykłady plenarne tego dnia wygłosiły: prof. Milada Rabusicova (Czechy), dr Ingrid Engdahl (Szwecja), dr Monika Minowa (Słowacja) i prof. Józefa Bałachowicz (Polska). Konferencji towarzyszyły warsztaty i sesje plakatowe, które cieszyły się dużym zainteresowaniem uczestników.

Tradycją europejskich spotkań OMEP są wizyty studyjne w przedszkolach i szkołach podstawowych. Goście z kraju z zagranicy mogli zaobserwować przykłady praktyk pedagogicznych i uczestniczyć w warsztatach przygotowanych przez piętnaście warszawskich placówek. Prezentacje dotyczyły stosowania metody projektu w pracy z przedszkolakami, zajęć kulinarnych dla najmłodszych, twórczych rozwiązań artystycznych, edukacji regionalnej, rozwijania sprawności ruchowej oraz obniżenia wieku obowiązku szkolnego.

Przedstawiciele Chin, Chorwacji, Cypru, Czech, Danii, Finlandii, Grecji, Indii, Irlandii, Izraela, Litwy, Niemiec, Norwegii, Rosji, Słowacji, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych Ameryki, Szwecji, Ukrainy i Polski spotkali się w Warszawie, by omówić zagadnienia związane z rozwojem dziecka oraz sygnalizować problemy dotykające wczesną edukację w krajach stowarzyszonych w OMEP.

Tematyka konferencji „Szacunek dla dziecka” spotkała się z dużym zainteresowaniem zarówno przedstawicieli środowisk akademickich z wielu ośrodków w Polsce i na świecie jak i praktyków – nauczycieli, dyrektorów przedszkoli, terapeutów, psychologów oraz studentów kierunków pedagogicznych, którzy licznie uczestniczyli w obradach.

Podsumowując konferencję prof. dr hab. Maria Kielar-Turska powiedziała:

„Na konferencji rozważano zagadnienie szacunku dla dziecka w aspekcie relacyjnym, biorąc pod uwagę relacje między-dziecięce, kontakty dziecko – dorosły (rodzice, nauczyciel) oraz dziecko – instytucja. Takie ujęcie zagadnienia szacunku dla dziecka wskazuje na akcentowanie podejścia społecznego, które obecnie wyraźnie zaznacza się zarówno w rozważaniach teoretycznych dotyczących rozwoju, jak i w praktyce edukacyjnej.

Referujący dostarczyli danych dotyczących rozwoju dziecka oraz relacji, w jakich ono występuje. Informacje te przedstawiali na tle zmian zachodzących we współczesnym świecie, takich jak globalizacja, technologizacja, migracja, wielokulturowość. Aż 1/3 wystąpień dotyczyła ważnego problemu rozwoju i wychowania dziecka w wielokulturowym środowisku.

Obraz rozwijającego się dziecka. Dziecko przedstawiano jako aktywny podmiot, który jest zdolny do wchodzenia w bliskie relacje z innymi (dorosłymi, dziećmi) i budowania wspólnego doświadczenia. Podkreślano że dziecko ma pewne możliwości, a mianowicie: myślenia matematycznego, opanowania sztuki czytania. Dziecko jest wrażliwe na przyrodę i zainteresowane jej poznawaniem; aktywnie buduje koncepcję samego siebie; dysponuje wiedzą o sobie.

Relacje międzydziecięce. Rozważania dotyczyły przyjaźni i tworzenia wspólnoty rówieśniczej. Obserwacyjne badania pokazują, że już dwuletnie dzieci potrafią okazywać sobie bliskość w kontakcie z drugim dzieckiem. W wieku przedszkolnym dzieci są zdolne do kreowania porządku społecznego poprzez tworzenie reguł oraz strategii ich przekraczania. W ten sposób tworzy się kultura rówieśnicza.

Dziecko w relacji z dorosłym. Dorosły w kontaktach z dzieckiem przyjmuje jego perspektywę, aby przewidzieć co może (a nie co powinno lub musi) ono zrozumieć. Nauczyciel traktuje dziecko jak badacza otaczającego je świata i wywołuje jego dociekania. Ponadto pomaga dziecku w ekspresji jego doświadczeń, w tym także tych, związanych z wielokulturowością.

Uwzględniając zmiany społeczno-kulturowe zachodzące we współczesnym świecie, nauczyciel uczy dziecko języków obcych, pamiętając, że jest to proces wymagający wysiłku. Angażuje dziecko w skomplikowane formy myślenia, bowiem jak twierdził L.S. Wygotski „przedszkolak lubi myśleć”. Warto pamiętać, że dzieci zaskakują nas swoją wiedzą. Nauczyciel pomaga także dziecku w budowaniu własnej tożsamości, między innymi przez rozwijanie postawy patriotycznej.

Zasady pracy z dzieckiem. Głównym źródłem uczenia jest komunikowanie się, które powinno występować zarówno w formie ukierunkowania dziecka przez nauczyciela, jak i w formie uwzględniającej jego perspektywę. Nauczyciel winien rozmawiać z dzieckiem, opowiadać, czytać dziecku; ta forma kontaktu sprzyja rozwojowi dziecka w wielu różnych sferach, a mianowicie: powiększaniu zasobu słownictwa, rozumieniu tekstów, budowaniu koncepcji siebie. „Najbardziej pożytecznym i naturalnym ćwiczeniem naszego umysłu jest, w mojej ocenie, rozmowa” – twierdził Michel de Montaigne, francuski filozof. Nauczyciel powinien uczestniczyć w działaniach dziecka poprzez obserwowanie i koordynowanie jego działań. Powinien tworzyć bazę danych dotyczących wielokulturowości. Referujący pokazywali, że aktualnie zaznacza się wyraźnie potrzeba innego widzenia dziecka i świata.

Dziecko i instytucja. Zdaniem referujących instytucja stwarza pewne szanse dla dziecka, zapewniając mu zdobywanie różnorodnych kompetencji, a także dla rodzica, umożliwiając wykonywanie pracy i wykorzystywanie czasu nie przeznaczonego na wychowywanie dziecka na własny rozwój, a także dostarczając rodzicom nowy obraz rozwijającego się dziecka. Z drugiej strony, instytucja stanowi pewnego rodzaju zagrożenie, prowadząc do uniformizacji i unifikacji zachowań dziecka.

Przygotowanie dorosłych do pracy dzieckiem. Zwrócono uwagę na właściwe, aktywne kształcenie nauczycieli. Dobrze przygotowany nauczyciel to autokrator, indywidualizujący pracę z dzieckiem. Dorosły w kontakcie z dzieckiem powinien być odpowiedzialny. Istotny temat to przygotowanie dorosłych do pracy z dzieckiem w roli terapeuty, reedukatora.

Referujący odwoływali się do teorii psychologicznych, pedagogicznych, socjologicznych,kulturoznawczych. Prezentowali wyniki badań własnych prowadzonych metodą obserwacji w przedszkolu a także metodą eksperymentu. Przedstawiali propozycje pracy z dzieckiem bogato ilustrowane wypowiedziami i rysunkami dzieci. Formułowali zadania stojące przed nauczycielem i instytucją jaką jest przedszkole.

Wypowiedzi autorów referatów i plakatów pokazały, że istnieją różne oblicza dzieciństwa, stąd dziecko wymaga do dyskursu mądrego dorosłego, który potrafi odkryć unikatowość każdego dziecka i potrafi wybrać właściwe sposoby pozostawania w relacji z nim.

Kończąc przywołam fragment wiersza noblisty, Nazima Hikmeta: „Świat dajmy dzieciom/ choćby na jeden dzień/ niech się uczą/ przyjaźni rozległej jak świat/ Dzieci wezmą świat z naszych rąk/ zasadzą na nim drzewo/ nieśmiertelne”⁴.

Kolejne, europejskie spotkanie członków i sympatyków OMEP już za rok, w Chorwacji. Mam nadzieję, że postulaty stawiane przez uczestników warszawskiej Konferencji, szczególnie te zawarte w podsumowaniu prof. dr hab. Marii Kielar-Turskiej, znajdą tam swoją kontynuację⁵.

1. Janusz Korczak, Dzieła, tom 7: Jak kochać dziecko. Prawo dziecka do szacunku, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Latona, 1993
2. Wojciechowska A., Dzień Przedszkolaka, Wychowanie w Przedszkolu” nr 8/2011, s. 30
3. Jaszczyszyn E., Uszyńska-Jarmoc J., Poznajmy się – Szanujmy się, „Wychowanie w Przedszkolu” nr 1/2012 s. 57.
4. Fragment wystąpienia prof. dr hab. Marii Kielar-Turskiej podczas podsumowania konferencji „Szacunek dla dziecka”, Warszawa, 19 kwietnia 2012.
5. Artykuł zamieszczony w „Wychowanie w Przedszkolu” nr 6/2012, s. 24-27.