Matematyka nie musi być trudna

Gdybym nie była nauczycielką matematyki nie wyobrażałabym sobie nawet, że przedszkole to miejsce, gdzie dzieje się tak wiele. Większość osób, z którymi rozmawiałam na temat wychowania przedszkolnego uważa, że praca w przedszkolu z małymi dziećmi skupia się głównie na opowiadaniu bajek, zabaw lalkami, klockami czy samochodami.
Natomiast nauczanie matematyki,  to poważny przedmiot dla dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Niektórzy uważają, że pod pojęciem matematyka na tym najniższym szczeblu edukacji, należy rozumieć jedynie liczenie. Rodzice często wypowiadają się, że np. moja córka umie liczyć. Co to dokładnie oznacza – tzn. , że dziecko wymienia liczby w kolejności. Ale czy wymienianie liczebników w kolejności można nazwać liczeniem, umiejętnością liczenia? Dziecko może nie rozumieć liczenia, ale po kolei wymienia liczebniki. Liczenie ze zrozumieniem, przede wszystkim liczenie wykonywane przez dzieci w wieku przedszkolnym musi być związane z konkretnymi przedmiotami , a nie z pustymi , ulotnymi słowami.

Programy wychowania przedszkolnego podkreślają, iż zadaniem pracy wychowawczo – dydaktycznej w przedszkolu jest zapewnienie każdemu dziecku jak najkorzystniejszych warunków wszechstronnego rozwoju oraz przyspieszenie procesu osiągnięcia dojrzałości szkolnej. Dla kształcenia matematyki najważniejsze jest dążenie do tego, by wszystkie dzieci przed pójściem do szkoły osiągnęły początki rozumowania operacyjnego na poziomie konkretnym, gdyż jest to niezbędnym warunkiem zrozumienia i przyswojenia przez dziecko pojęcia liczby i działań na liczbach. Szkolne nauczanie matematyki wymaga od dziecka rozumowania na odpowiednim poziomie i stosowania logiki.

Ważne jest aby dzieci były odporne emocjonalnie i potrafiły zdobyć się na wysiłek intelektualny w sytuacjach trudnych i pełnych napięć. To czy będą odnosić sukcesy w matematyce będzie zależało w dużym stopniu od poziomu operowania umiejętnościami liczenia, wyznaczania wyniku dodawania i odejmowania w pamięci.

W edukacji matematycznej przedszkolaków najważniejsze są osobiste doświadczenia dziecka. Stanowią  budulec, z którego dziecko tworzy pojęcia i umiejętności. Z doświadczenia nauczyciela matematyki wiem jakie problemy w szkole mają uczniowie np. z szybkim i prawidłowym wykonywaniem poleceń.

W programie edukacji matematycznej dla dzieci przedszkolnych można wymienić m. in. krąg tematyczny dotyczący układania i rozwiązywania zadań arytmetycznych – działania polegającego na doskonaleniu umiejętności rachunkowych dzieci, a stanowiącego przygotowanie ich do tego, co będą robiły na lekcjach matematyki w szkole.

Zadania tekstowe, nazwane zadaniami z treścią, występują w edukacji matematycznej począwszy od klasy pierwszej i od samego początku sprawiają dzieciom kłopoty. Rozwiązywanie tych zadań jest tak ważne, że nauczanie matematyki bez nich jest niemożliwe. Często zastanawiamy się skąd tyle trudności, dlaczego taki duży procent uczniów ma kłopoty z matematyką? Trudności te narastają, ciągną się przez cały okres edukacji ucznia. Myślę, że źródło niepowodzeń występuje w początkach edukacji matematycznej, już w przedszkolu. Zadanie tekstowe na poziomie edukacji przedszkolnej to zadanie, które składa się z historyjki, która nawiązuje do dziecięcych życiowych doświadczeń i kończy się pytaniem.

Odpowiedź na pytanie jest możliwa po przeanalizowaniu informacji zawartych w historyjce – zadaniu. Są to wielkości dane i niewiadome. Określony jest także związek pomiędzy nimi.

Opowiedziałam grupce dzieci 4-5 letnich następującą  historyjkę – zadanie: do sklepu z zabawkami przyszła mama z Basią i Jasiem, w sklepie było dużo różnych zabawek, na pierwszej półce stały 4 pluszowe sarenki , na drugiej półce 4 samochody, na trzeciej półce 3 lalki , na 5 półce 10 pudełek z klockami.  Mama kupiła Basi 2 sarenki, a Jasiowi 2 samochody. Ile Mama kupiła zabawek?

Po wysłuchaniu tego zadania przez dzieci, odniosłam wrażenie, że zrozumiały zadanie, bo historyjka dotyczyła znanych im przeżyć. Natomiast  gdy zadałam pytanie – zamilkły. Nie wiedziały jak na nie odpowiedzieć.

Początek tego zadania nie zapowiada , że trzeba będzie policzyć zabawki. Dzieci nie potrafią czytać , musiały wysłuchać zadania, słuchając odwoływały się do własnych przeżyć, osobistych doświadczeń związanych z zakupami w sklepie. Nic więc dziwnego , że zamiast skupić się na zapamiętaniu treści zadania, chcą opowiadać o swoich przeżyciach,
bo zapamiętanie jej i odtworzenie jest trudne. Po usłyszeniu pytania końcowego dziecko musi się cofnąć i powtórzyć zadanie w całości. Żeby mogło tego dokonać potrzebne są specjalne ćwiczenia. Gdyby dziecko umiało czytać ze zrozumieniem, szybciej opanowałoby tę funkcję. Dlatego dużo łatwiej jest dzieciom, które umieją już czytać ze zrozumieniem.
Po zapoznaniu się z treścią zadania i zrozumieniu pytania końcowego mogą ponownie przeczytać zadanie i wyłuskać informację prowadzącą do rozwiązania. Kłopot w tym, że dzieci dopiero w szkole podstawowej (w klasie II), i to nie wszystkie, potrafią korzystać
z drukowanego tekstu. Tymczasem rozwiązywanie zadań odbywa się na lekcjach matematyki dużo wcześniej. Wygląda to tak, że nauczyciel przedstawia zadanie, dzieci mają się skupić, zapamiętać i rozwiązać je. Dziecko musi umieć dokonać selekcji, wybrać istotne informacje. Z tego wynika, że sukcesy w matematyce odnoszą dzieci o świetnej pamięci.

To znaczy, że problem dotyczący pamięci łączy się z faktem, że dzieci muszą rozwiązywać zadania z treścią wcześniej niż nauczą się czytać.

Uważam, że dzieci będą miały mniej kłopotów, jeżeli łagodnie i cierpliwie nauczymy je co trzeba zrobić, aby rozwiązać zadanie. Zaczynać można od dzieci w wieku przedszkolnym ale wszystko odbywać się musi stopniowo i w przyjazny dla nich sposób. Często zdarza się, że dorośli uważają, że zadania są łatwe bo np. wymagają dodawania lub odejmowania w zakresie 10. Zdarza się, że nauczyciel wymaga od dziecka odpowiedzi na pytanie
i mówi „powiedz całym zdaniem – mama kupiła 4 zabawki”. Żeby dziecko mogło tak funkcjonować musi orientować się w konwencji zadania tekstowego, w jego strukturze.
Nauczyciele nie uczą dzieci, jak należy się zachowywać w sytuacji „trzeba rozwiązać zadanie”.
Potem kiedy zadanie wymaga skomplikowanych obliczeń, jest już za późno. Zadbać musimy o to, aby edukacja matematyczna oparta była na metodach czynnych, grach, zabawach i doświadczeniach poszukujących, ćwiczeniach i zadaniach praktycznych oraz wszelkich innych czynnościach, które będą dominującą formą pracy z dziećmi. Poza tym należy pamiętać, że edukacja matematyczna na tym poziomie wiekowym to nie nauka rachowania lecz kształtowania pojęć matematycznych.

Poniżej przedstawiam propozycję zadania z treścią dla dzieci sześcioletnich.

Temat: Dodawanie i odejmowanie w zakresie 10

Cele:

Środki dydaktyczne:     owoce i przedmioty , koszyczki , woreczki, książki, monety, wyprawka sześciolatka

Przebieg zajęcia:

I. Zapoznanie dzieci z celami zajęcia

Będziemy próbowali układać i rozwiązywać zadania na dodawanie i odejmowanie.

II. Układanie i rozwiązywanie zadań.

1.  Każde dziecko otrzymuje koszyczek, w którym znajduje się 9 jabłek lub 9 przedmiotów. Wspólnie przeliczamy je głośno i kładziemy znów do koszyczka. Nic nie mówiąc wyjmujemy z koszyczka 4 jabłka i kładziemy je obok , polecamy dzieciom zrobić to samo i tworzymy zapis   9 – 4 =

Wspólnie układamy zadanie : W koszyczku było 9 jabłek. Wyjęliśmy 4 jabłka. Ile jabłek zostało jeszcze w koszyczku?. Po uzyskaniu odpowiedzi na to pytanie wpisujemy liczbę 5 ,w miejscu zapisu równania      9 – 4 = 5.

2.  Kładziemy na stole 5 książek, dokładamy jeszcze 2 książki. Pytamy dzieci jak to zapisać za pomocą liczb i znaków  (5 + 2 =7 ). Prosimy dzieci o ułożenie zadania.

3.  Jacek miał 4 monety jednozłotowe. Mama dała mu jeszcze 2 takie monety. Ile monet ma teraz Jacek? Powtarzamy zadanie. Każde dziecko układa przed sobą  monety i oblicza wynik.

Zapisujemy rozwiązanie: 4 + 2 = 6.

4.  Odsłaniamy rysunek przedstawiający zbiór 8 samolotów na lotnisku. Przeliczamy je i obrysowujemy kolorową kredką 3 samoloty i głośno oznajmiamy, że te samoloty wystartowały. Ile samolotów zostało na lotnisku?

Piszemy rozwiązanie pod dyktando dzieci     8 – 3 = 5.

5. Piszemy dodawanie : 5 + 3 =

prosimy dzieci o ułożenie zadania o samolotach na takie równanie (na lotnisku stało 5 samolotów, 3 wróciły z lotu, ile jest teraz razem samolotów na lotnisku?  5 + 3 = 8.

6. Zachęcamy  dzieci do ułożenia zadania,  które rozwiązuje się w następujący sposób:

7. Podsumowanie zajęcia – wyrażamy uznanie, proponujemy zabawę ruchową .