Muzyka i ruch w przedszkolu – potrzeba i przyjemność
Elżbieta Piórkowska
Przedszkole Samorządowe nr 78
W Białymstoku
Muzyka towarzyszy człowiekowi od wczesnego dzieciństwa. Jest ona swoistym, naturalnym językiem rozumianym przez każdego członka danej wspólnoty.
Dziecko żyje w mniej lub bardziej skomplikowanym świecie dźwięków, na które składają się odgłosy życia codziennego, piosenki, śpiewanki wykonywane przez najbliższych, melodie słyszane w radiu i telewizji oraz inne dźwięki z najbliższego otoczenia.
Większość dzieci pierwszy świadomy kontakt z muzyką nawiązuje dopiero
w przedszkolu. Zatem przed nauczycielką przedszkola postawione jest piękne, ale trudne zadanie – wprowadzenia dzieci w świat muzyki. Jest to kolejny etap kształtowania i doskonalenia wrażliwości dziecka, który rozpoczął się już z chwilą przyjścia na świat.
Od wychowawcy zależy więc, w jakim kierunku zmierzać będzie rozwój muzyczny dziecka, jak wykształci się jego aparat głosowy oraz to, czy dziecko w przyszłości polubi muzykę i czy będzie się nią interesować. Wychowawca nie musi mieć specjalnego wykształcenia muzycznego. Wystarczy, że „rozbudzi drzemiącego w dziecku muzyka, rozwijając u niego zamiłowanie do słuchania i wytwarzania dźwięków” (Podolska, 1979, s. 9)
Podstawową formą aktywności dziecka w wieku przedszkolnym jest zabawa – także zabawa ruchowa i muzyczna. Wprowadza ona przedszkolaka w świat sztuki i jednocześnie rozwija sferę motoryczną poprzez mowę, poczucie rytmu (np. w wyliczankach dziecięcych), ruch dyrektywny i niedyrektywny (Krasoń, Szafraniec, 2002), improwizację oraz inne elementy muzyki: metrum, tempo, melodykę, harmonię, dynamikę, agogikę, frazowanie, kolorystykę dźwiękową i strukturę formalną utworu (Ławrowska, 1998, s.7). Wspólny śpiew, gra na instrumentach, zabawy ruchowe, zabawy ze śpiewem i tańce rozwijają w dziecku poczucie wspólnoty, zwiększają dyscyplinę i poczucie odpowiedzialności oraz umożliwiają tworzenie podstawowych więzi społecznych. Zajęcia muzyczne pozwalają odkryć temperament i osobowość dziecka, uwrażliwiać na samoocenę, samomotywację oraz wyzwalają inicjatywę, aktywność i jego samodzielność. Zarówno odtwórcze jak i twórcze zajęcia umuzykalniające wymagają specyficznie szerokiego rozumienia pojęć: ruch i muzyka. Nie ograniczają się bowiem tylko do nauczania konkretnych umiejętności artystycznych, ale są formą ekspresji brzmieniowej i ruchowej w postaci spontanicznego lub charakterystycznego tańca, pantomimicznych gestów naśladowczych itp.
Praktyka potwierdza, że w codziennej pracy z dzieckiem, muzyka łączy wszelkie działania edukacyjne (Nowak, 1996/9, s.552). Integracja różnych przejawów aktywności dziecka (umysłowej, motorycznej, artystycznej, badawczej, społecznej) wzbogaca jego przeżycia emocjonalne, wpływa na rozwój intelektualny, społeczny, motoryczny, jak również aktywność twórczą. Sprawia, że dziecko lepiej zauważa otoczenie, swobodnie i spontanicznie posługuje się językiem werbalnym i pozawerbalnym, ma rozbudzoną wrażliwość na siebie
i innych ludzi. Codzienny kontakt dziecka z muzyką pozwala na realizację ważnych zadań edukacyjnych:
– wprowadza dzieci w świat doznań estetycznych i uświadamia, że ruch i muzyka są formami wypowiedzi,
– umożliwia poznawanie przyrody i środowiska bliskiego dziecku,
– przybliża tradycje, kulturę i folklor własnego regionu, narodu oraz ludzkości,
– rozbudza i pomaga wyrażać pozytywne emocje, a także zrozumieć język emocjonalny innych ludzi,
– stwarza warunki do wyrażania siebie, nawiązywania kontaktu z rówieśnikami,
– sprzyja integracji grupy przedszkolnej
Warto podkreślić również terapeutyczną i adaptacyjną funkcję aktywności muzycznej. Pozwala ona na rozładowanie napięć emocjonalnych, niepokojów, lęków, zaspokaja podstawowe potrzeby psychiczne i społeczne dziecka, skraca okres adaptacyjny. W twórczym akcie dziecko uwalnia się z nadmiaru emocji. Swoboda, nieskrępowana improwizacja rozwija fantazję i ma charakter katartyczny.
Warunkiem dobrej jakości pracy z dziećmi i pełnej realizacji wymienionych wyżej zadań, poza wiedzą metodyczną i merytoryczną, jest z pewnością umiejętność gromadzenia, poszerzania i wykorzystywania repertuaru muzycznego począwszy od utworów klasycznych, poprzez ludowe, tradycyjne, rozrywkowe i współczesne, w formie nagrań na kasetach audio lub płytach CD. Istotne staje się poszukiwanie metod i form, które mogłyby pomóc
w pogłębianiu procesu poznania i wzbogacania dziecięcych doświadczeń muzycznych.
Od kilku lat prowadzę zajęcia warsztatowe i kursy doskonalące dla nauczycieli przedszkoli i szkół, na których prezentuję sytuacje edukacyjne prowokujące dzieci i nauczycieli do wspólnego eksperymentowania z muzyką, wymyślania zabaw muzycznych, improwizacji ruchowych i tanecznych. Wspólnie uczestnikami wypracowujemy projekty zabaw muzyczno – ruchowych i muzycznych imprez dla dużych grup z wykorzystaniem literatury dziecięcej oraz różnorodnego materiału muzycznego. Uczestniczący w nich nauczyciele przekonują się, że można zorganizować i przeprowadzić atrakcyjne zajęcia muzyczne bez umiejętności grania na instrumencie (choć jest to niewątpliwie edukacyjny walor). Poniżej przedstawiam opracowane pod moim kierunkiem przykłady zabaw integracyjnych przy muzyce, z zastosowaniem utworów muzyki popularnej oraz prezentuję listę tytułów muzycznych, które mogą być inspiracją do tworzenia autorskich scenariuszy zajęć umuzykalniających.
Zabawy integracyjne przy muzyce oparte na czynnościach złożonych
- „W restauracji” ( mel. „Zorba”)
siadanie na krześle,
branie serwetki,
rozłożenie na kolanach,
wzięcie karty dań,
wskazanie palcem na wybrane danie,
wzięcie i uniesienie do góry szklanki
stuknięcie – „toast”,
wypicie
Czynności powtarzają się w trakcie trwania melodii, zwiększa się jedynie tempo ich wykonywania – (projekt opracowany przez: Ewę Dakowicz, Barbarę Sierzputowską,
Annę Krzywosz i Bożenę Rogowską podczas kursu doskonalącego „Muzyka, ruch, taniec w pracy z małymi dziećmi…” organizowanego przez PCDN w Białymstoku w styczniu 2006 r.)
- „Lody” (mel. „Quantanamera”)
4 kroki marszu,
wybieranie smaków: wskazywanie palcem,
nakładanie do wafelka,
zjadanie,
obrót 4 krokami i przejście do następnej lodziarni
Czynności powtarzają się w trakcie trwania melodii – projekt opracowany przez:
Anetę Chomicką, Beatę Mickiewicz i Bożenę Arłukiewicz kursu doskonalącego „Muzyka, ruch, taniec w pracy z małymi dziećmi…” organizowanego przez PCDN w Białymstoku
w styczniu 2006 r.)
Lista tytułów pomocnych w projektowaniu zajęć w zakresie edukacji muzycznej:
Muzyka klasyczna:
– A.Chaczaturian – „Taniec z szablami”
– A.Vivaldi – Cztery pory roku
– A.W. Ketelbey – „Na perskim rynku”
– C. Debussy – Poemat Morze
– C. Saint Saens – „Łabędź” z Karnawału zwierząt
– E. Grieg – „Peer Gynt”
– F. Chopin – Koncert e – moll, Polonez As – dur, Walc cis – moll
– F. Lehar – „Wesoła wdówka”
– F. Schubert – „Pstrąg”, Symfonia h – moll
– G. Rossini – Cyrulik sewilski
– G. Verdi – „Chór cyganów” z Trubadura, „Aida”
– J. Offenbach – Uwertura do operetki „Życie paryskie”
– J. S Bach – Toccata i fuga d – moll
– J. Strauss – Wino, kobiety i śpiew, Nad pięknym, modrym Dunajem, Champagner- Polka, Marsz Radeckiego
– L. v. Beethoven – „Symfonia d – moll”, „Dla Elizy”
– M. de Falla – „Taniec ognia” z baletu „Miłosne czary”
– M. Musorgski – „Taniec kurcząt”
– M. Ravel – Bolero
– N. Rimski-Korsakow – „Lot trzmiela”, „Szeherezada”
– P. Czajkowski – Jezioro łabędzie, Dziadek do orzechów
– R. Schumann – Marzenie
– W. A. Mozart – „Eine kleine Nachtmusik”
Muzyka filmowa:
– Best of the Best – muzyka filmowa , Wyd. „Euro Muzyka”
– W. Kilar – Pianista, Pan Tadeusz, Smuga cienia, Ziemia Obiecana, Salto, Trędowata
– Polskie seriale: Wojna domowa, Czterdziestolatek, Złoty środek, Stawka większa niż życie, Noce i dnie, Dom, Podróż za jeden uśmiech, Wakacje z duchami
– Vangelis – Conouest of Paradise
– G. Gershwin – Błękitna rapsodia, Amerykanin w Paryżu
– Motyw przewodni z filmu „Evita”
Muzyka innych kontynentów i krajów:
– Wieczór w Wenecji – Pieśni gondolierów Wyd. ACCORD SONG
– Muzyka dookoła świata – Romania, Flamenco, Irlandzka, Brazil, Muzyka Ameryki Łacińskiej „Galaxy Music”
– Folk Brothers – „Trompeten Echo”
Muzyka współczesna i rozrywkowa:
– L. Bega – A little bit of Mambo
– Lambada
– It`s Raining Men
– Asereje
– B. E. King – Stand by me
– Animals – House of the rising sun
– The Shirelles – Will you still love me tomorrow?
– Ballady rockowe : G. Harrison, C. Santana, J. Lennon, Led Zeppelin, The Doors, E. John, R. Flack, The RollingStones, Pink Floyd
Bibliografia:
Bissinger – Ćwierz U. (2002) Muzyczna pedagogika zabawy w pracy z grupą. Lublin, Klanza
Gallen B., Tupet C., Simon F. [tłum. Zieliński M.] (2001) Zajęcia muzyczne w przedszkolu. Warszawa, Cyklady
Kołodyńska I. (2001) Zabawy muzyczne. Wychowanie w Przedszkolu, nr 5
Krasoń K., Szafraniec G. (2002) Dwa światy. Ruch dyrektywny i niedyrektywny jako wizualizacja – odkrywanie – poznawanie. Kraków, Impuls
Lewandowska K. (1996) Muzykoterapia dziecięca. Gdańsk
Ławrowska R. (1988) Muzyka i ruch. Warszawa, WSiP
Nowak J. (1996) Muzyczna twórczość dziecięca. Wychowanie w Przedszkolu, nr 9
Podolska B. (1987) Z muzyką w przedszkolu. Warszawa, WSiP
Skowrońska – Lebecka E. (1984) Dźwięk i gest. Warszawa, WSiP
