Praca w grupie – dobre rozwiązanie praktyczne dla współczesnego nauczyciela

Elżbieta Hałaburda

Wydział Pedagogiki i Psychologii

Uniwersytet w Białymstoku

 

Każdy nauczyciel wybiera w procesie nauczania różne metody pracy, dobiera właściwe środki dydaktyczne. Równie ważne jest także dobranie odpowiedniego układu organizacyjnego, formy pracy uczniów.

Podstawowymi formami organizacji aktywności w grupie przedszkolnej są: forma indywidualna, grupowa i zbiorowa. Dopiero na początku XX wieku dostrzeżono atrakcyjność i efektywność grupowej formy organizacji pracy dzieci. Częściowo przyczyniło się do tego rozpowszechnienie koncepcji C. Freineta, R. Cousineta i P. Oestreicha, jako „rzeczników uspołecznienia działalności dydaktyczno – wychowawczej” (Kupisiewicz Cz., 1995). Prawidłowo rozumiana praca grupowa nie może stanowić jedynej formy organizacyjnej aktywności dzieci, jest natomiast niezbędnym uzupełnieniem pracy indywidualnej i zbiorowej (Okoń W., 1995).

Grupowa forma organizacji aktywności dzieci w przedszkolu zapewnia możliwość realizacji zadań z poszczególnych obszarów Podstawy Programowej Wychowania w Przedszkolu. W szczególności należałoby tu wymienić z obszaru I (Poznawanie i rozumienie siebie i świata): organizowanie działań umożliwiających poznawanie wielowymiarowości człowieka (postrzegam, myślę, czuję, działam), tworzenie warunków do doświadczeń językowych w zakresie reprezentatywnej i komunikatywnej funkcji języka (ze szczególnym uwzględnieniem nabywania i rozwijania umiejętności czytania i pisania). Z obszaru II (Nabywanie umiejętności poprzez działanie): wspieranie samodzielnych działań dziecka, umożliwianie dziecku dokonywania wyborów i przeżywania pozytywnych efektów własnych działań, Pomaganie dziecku w dostrzeganiu problemów, planowaniu i realizowaniu zadań, umożliwianie poznawania i stosowania różnych sposobów rozwiązywania zadań. Z obszaru III (Odnajdywanie swojego miejsca w grupie rówieśniczej, wspólnocie): umożliwianie zdobycia doświadczeń w mówieniu, słuchaniu i byciu słuchanym, tworzenie okazji do wymiany informacji, uczenie dyskutowania i dochodzenia do kompromisu, tworzenie okazji do pełnienia przez dziecko różnych ról w układach interpersonalnych, ze zwróceniem uwagi na rolę dziecka w rodzinie, tworzenie okazji do wspólnego podejmowania i realizowania różnych zadań, rozwiązywania problemów oraz dostarczanie przykładów i doświadczanie rozwiązywania sytuacji konfliktowych, na zasadzie kompromisu i akceptacji potrzeb innych osób. Z obszaru IV (Budowanie systemu wartości): Wykorzystywanie codziennych sytuacji do podejmowania prób samooceny i oceny zachowań innych. Stwarzanie okazji do dokonywania przez dziecko wyborów i zdawania sobie sprawy z ich konsekwencji. Rozwijanie poczucia odpowiedzialności poprzez samodzielne, dokładne i rzetelne wywiązywanie się z podejmowanych zadań, szacunku do pracy swojej i innych (strona internetowa MEiN).

Mówiąc o pracy grupowej mamy na myśli taki sposób organizacji pracy w czasie zajęć, który polega na tym, że w skład grup wchodzi po kilkoro dzieci złączonych wspólnym zadaniem. Niezaprzeczalnym walorem pracy grupowej jest zwiększenie wiedzy i doświadczeń w grupie, w myśl powiedzenia: „co dwie głowy, to nie jedna”. Ta forma aktywności dzieci dostarcza bodźców aktywizujących i sprzyja uspołecznieniu uczestników grupy.

Gdyby przyjrzeć się zagadnieniu pracy grupowej z punktu widzenia psychologii społecznej, wówczas należałoby rozpocząć od zdefiniowania samego pojęcia grupy.

Grupa: jest zbiorem jednostek połączonych ze sobą więzią psychiczną, podporządkowanych wspólnym celom i zdolnych do wspólnego działania. Grupa to nie suma jednostek, lecz zupełnie nowa jakość, gdyż z chwilą znalezienia się w niej poszczególne jednostki mogą zmienić swój sposób bycia i zachować się tak, jak nigdy nie zachowałyby się będąc same (Vasta R., Haith M. M., Miller S. A., 1995).

Podział na grupy: Najlepiej pracują grupy kilkuosobowe (4,5-osobowe), mieszane pod względem płci – choć zależy to od zadania. Grupy powinny być dobierane według zasad zmienności, np. poprzez losowanie (kolorowych kartek z numerami grupy, cukierków, kart do gry, emblematów…), podział automatyczny (np. wg sposobu usadzenia dzieci, wg kolejności z dziennika…).

Rodzaje pracy grupowej. Praca grupowa może być jednolita lub zróżnicowana:

– praca grupowa jednolita polega na równoczesnym wykonywaniu takich samych zadań przez wszystkie grupy, a następnie na konfrontowaniu ich wyników;

– praca grupowa zróżnicowana polega na równoczesnym wykonywaniu przez grupy różnych zadań, które składają się na pewną całość, a uzyskane wyniki prezentowane są na forum całej grupy.

Praca w grupie może przebiegać efektywnie lub nieefektywnie. Obserwując pracę dzieci w grupach, możemy wyrobić sobie zdanie, z jakimi grupami mamy do czynienia.

Cechy charakterystyczne grup efektywnych:

1. Atmosfera jest swobodna , nieskrępowana, dzieci są zaangażowane.

2. Ożywiona dyskusja wszyscy biorą w niej udział, nie odbiegając od tematu.

3. Wszyscy rozumieją zadania, które mają wykonać.

4. Członkowie grupy słuchają się wzajemnie. Każda myśl zostaje uważnie przeanalizowana.

6. Istnieją różnice zdań , ale grupa to aprobuje i pracuje nad dokonaniem selekcji.

6. Dzieci czują się nieskrępowane w krytykowaniu i mówią szczerze to, co myślą.

7. Wszyscy wiedzą , co czują pozostali odnośnie do dyskutowanego tematu.

8. Jeśli mają być podjęte jakieś działania , wszyscy wiedzą, co ma być zrobione i wzajemnie sobie pomagają.

9. Rolę lidera przyjmują różne osoby.

10. Grupa ma świadomość , czy pracuje dobrze i wie co utrudnia jej postępy w pracy . Sama potrafi zatroszczyć się o siebie.

Cechy charakterystyczne grup nieefektywnych:

1. Atmosfera pełna nudy i obojętności.

2. Rozmawiają tylko jedna lub dwie osoby . Członkowie grupy nie dbają , aby dyskusja toczyła się na temat.

3. Trudno zrozumieć nad jakim zadaniem pracuje grupa.

4. Członkowie grupy nie słuchają się wzajemnie .

5. Różnice zdań nie są skutecznie rozstrzygane. Poddawane głosowaniu bez przedyskutowania.

6. Dzieci nie mówią szczerze, co myślą . Krytykują podjęte decyzje.

7. Jedna lub dwie osoby dominują.

8. Nikt nie interesuje się pracą i nie proponuje nikomu pomocy .

10. Tylko jedna lub dwie osoby podejmują decyzje i działają jako liderzy grupy .

11.Grupa nie rozmawia na temat własnej pracy czy stojących przed nią problemów. Potrzebuje kogoś kto by się o nią troszczył .

Grupa, jako zbiorowość jednostek, kieruje się takimi samymi prawami jak społeczeństwo w kwestii przyjmowania pewnych pozycji i zależności jednostek.

Role w grupie:

a) dzieci mogą mieć nieokreślone role (wszyscy pracują na równych prawach),

b) wszyscy pracują na równych prawach plus jedna osoba jest wyznaczona do kontaktu z nauczycielem,

c) każda osoba w grupie pełni inną funkcję.

Lub też inny podział:

a) lider

b) sprawozdawca

c) sekretarz

d) osoba do kontaktów z nauczycielem lub innymi grupami

Dosyć istotnym zagadnieniem jest kwestia porozumiewania się w grupie. Najkorzystniejszą formą kontaktowania się dzieci pomiędzy sobą oraz dzieci z nauczycielem jest komunikacja wielokierunkowa.

Wielokierunkowe porozumiewanie się w grupie:

Wielokierunkowe porozumiewanie się może występować wtedy, kiedy dziecko może porozumiewać się nie tylko z nauczycielem, ale także z innymi dziećmi. Ułatwia ono uzgodnienie i ujednolicenie stanowisk, pogłębia przyjaźń i życzliwość. Dzieci lękliwe, nieśmiałe zajmują w grupie najczęściej pozycję najniższą i nie mają możliwości wydźwignięcia się na pozycje wyższe. Szansę awansu mają tylko w sytuacji wielokierunkowego porozumiewania się. Dzięki niemu mogą lepiej konfrontować własne braki z wiadomościami kolegów, rozumieć omawiane na zajęciach treści, a przede wszystkim przekonać się, że mają coś sensownego do powiedzenia. W ten sposób nabierają zaufania do nauczyciela, kolegów i siebie samych. Zdobyte zaufanie wzmacnia ich poczucie uznania i podwyższa samoocenę.

W tym miejscu warto zadać sobie pytanie, dlaczego w ten właśnie sposób organizujemy pracę dzieci na zajęciach?

Cele organizowania pracy grupowej

– Zaspokajanie potrzeb rozwojowych dzieci związanych z aktywnością poznawczą, społeczną, emocjonalną.

– Uczenie się od siebie nawzajem.

– Uczenie się podejmowania decyzji uzgodnionych w wyniku negocjacji.

– Rozwijanie umiejętności współdziałania.

– Przeciwdziałanie izolacji niektórych dzieci

– Zachęcanie do poszukiwań podczas rozwiązywania problemów.

– Integrowanie grupy

– Aktywizowanie dzieci

Gdyby bardziej szczegółowo przyjrzeć się plusom grupowej organizacji pracy na zajęciach z dziećmi w wieku przedszkolnym, można byłoby wyróżnić bardzo konkretne korzyści wypływające z jej zastosowania, zarówno dla samych dzieci, jak i dla nauczyciela.

Korzyści dla dziecka:

– Rozwija wiarę we własne możliwości

– Umożliwia wzajemne uczenie się dzieci

– Daje możliwość dzielenia się pomysłami

– Uczy tolerancji, życzliwości

– Daje więcej okazji do posługiwania się językiem w uczeniu się

– Uczy przestrzegania przyjętych zasad

– Uczy pełnienia różnych ról

– Uczy słuchania

– Wdraża do współpracy

 

Korzyści dla nauczyciela:

– Ułatwia aktywizację dzieci

– Daje możliwość zajęcia się dzieckiem o rozwoju poniżej normy

– Daje możliwość lepszego poznania dzieci i nawiązania z nimi bliższego kontaktu

– Wpływa na integrację grupy

– Przeciwdziała izolacji niektórych dzieci

– Pomimo pozornej łatwości tej formy organizacyjnej, należy podkreślić, iż czeka w niej wiele pułapek i trudności, wymagających pokonywania na bieżąco.

– Trudności / wady pracy grupowej:

– Czy i kiedy ingerować w pracę grupy? – wielu nauczycieli spotyka się z tą trudnością, chcą zbyt wcześnie widząc mylny kierunek działań dzieci, podjąć interwencję, nie dając im czasu na refleksję i korektę;

– Zbyt częste pomaganie/przerywanie pracy grupy

– Hałas – podstawową formą komunikacji jest rozmowa, tak więc mimowolnie wytwarza się pewna doza hałasu, jednak z czasem, gdy dzieci przyzwyczają się do takiej formy pracy, jest ona coraz mniejsza;

– Postępowanie z osobami dominującymi w grupie – gdy w skład grupy wchodzi osoba agresywna lub o silnej osobowości, wymaga ona częstego monitoringu, tak aby nie podporządkowała sobie zbytnio reszty grupy;

– Trudności w ocenie pracy grupy – z racji jednoczesnej pracy wielu grup, trudno obserwować wszystkie dzieci i obiektywnie ocenić ich wkład pracy i wysiłku w rozwiązanie zadania.

Pomimo trudności organizacyjnych, trudności w ocenie pracy grupy oraz konieczności włożenia dużego wysiłku we wdrożenie dzieci do takiej formy pracy, warto podjąć trud organizacji pracy w grupach, bowiem ta umiejętność będzie świetną podstawą do przygotowania dzieci do nauki szkolnej i życia w społeczeństwie.

 

Bibliografia:

Kupisiewicz Cz. (1995) Podstawy dydaktyki ogólnej. Warszawa, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”

Okoń W (1995) Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Warszawa, Wydawnictwo ‘Żak”

Vasta R, Haith M. M., Miller S. A. (1995) Psychologia dziecka. Warszawa, WSiP

Strona internetowa MEiN www.mein.gov.pl