Organizacja pomocy dziecku i rodzinie na przykładzie Żłobków Miejskich w Białymstoku

Joanna Wieczorek – Łada
Wydział Spraw Społecznych
Urzędu Miejskiego w Białymstoku

Na terenie miasta Białegostoku funkcjonuje pięć Żłobków Miejskich i dwie filie. Łącznie oferują 430 miejsc statutowych w 17 grupach żłobkowych. Placówki działają w formie zakładów budżetowych w oparciu o przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej, ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych oraz ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości.

Zadaniem statutowym żłobków jest sprawowanie opieki zdrowotnej i wychowawczej nad dziećmi w wieku od trzech miesięcy do trzech lat. W roku 2005 do żłobków zapisanych było 4.734 dzieci. Średniomiesięcznie zapisanych było do żłobków 430 dzieci przy statutowej liczbie miejsc 430. Wykorzystanie liczby miejsc w żłobkach wyniosło tym samym 100% stanowiąc wzrost o prawie 7% w stosunku do roku 2004.

W ostatnich latach wprowadzono w placówkach szereg zmian organizacyjnych i funkcjonalnych, których podstawą stał się pomysł zorganizowania specjalistycznej pomocy rodzinom poprzez zapewnienie opieki nad małymi dziećmi, w tym również nad dziećmi wymagającymi szczególnej troski ze względu na deficyty w rozwoju psychoruchowym. Zadanie wydawało się szczególnie ważnym z uwagi na wymogi rynku pracy, a więc konieczność podejmowania czy kontynuowania zatrudnienia przez młodych rodziców w celu sprostania potrzebom ekonomicznym rodzin. Potrzeby społeczne w zakresie zapewnienia opieki nad dziećmi są wynikiem zmian zachodzących w strukturze rodzin. Obserwowane zmiany dużych, wielopokoleniowych rodzin w małe „atomowe” czy wręcz monoparentne wymagają wsparcia funkcjonalnego zwłaszcza w aspekcie funkcji opiekuńczo-wychowawczych, a więc tworzenia instytucjonalnych form opieki nad dziećmi. Pośród instytucji opiekuńczych szczególną rolę odgrywają żłobki. Przez ostatnie lata dokonuje się przewartościowanie funkcji opiekuńczo-wychowawczej żłobków na rzecz funkcji edukacyjnej zgodnie z przekonaniem o kształtowaniu możliwości intelektualnych dziecka poniżej czwartego roku życia i pozytywnym wpływie wczesnej edukacji na inteligencję, osobowość i zachowania społeczne. Żłobki realizują ideę pomocy dziecku i rodzinie w kilku aspektach. Pierwszym jest zapewnienie miejsca sprawowania opieki, kolejnymi pomoc w zakresie funkcjonowania społecznego poprzez podnoszenie sprawności psychofizycznej dziecka i integrowanie ze środowiskiem oraz tworzeniu grup samopomocowych wśród rodziców. Realizacja zasad integracji realizowana jest poprzez program wspomagania rozwoju dziecka, podczas którego dziecko poznaje siebie, swoje otoczenie, nabywa i podnosi umiejętności manualne i lokomocyjne, rozwija mowę. Metodą pracy jest zabawa zarówno spontaniczna jak i kierowana. Zajęcia prowadzone w grupie integracyjnej polegają na wyciszeniu i eliminowaniu nieprawidłowych odruchów oraz dostarczaniu dziecku prawidłowych wzorców ruchowych. Realizowanie zajęć integracyjnych wpływa korzystnie również na rodziców aktywizując ich w środowisku co skutkuje między innymi tworzeniem grup samopomocowych. Grupy samopomocowe lub grupy wsparcia skupiają ludzi o podobnych problemach życiowych dostarczając pomocy psychologicznej (nieobligatoryjnie) i wzmacniając w dążeniu do pokonania trudności. Rodzina posiadająca małe dziecko często nie umie znaleźć się w tej nowej sytuacji, a jej bezradność potęguje się w przypadku konieczności pomocy dziecku niepełnosprawnemu tym samym kształtuje negatywny stosunek rodzica do siebie i świata, tworzy w rodzicu negatywny wizerunek siebie i skutkuje obniżeniem poczucia własnej wartości. Żłobek daje rodzicom możliwość spotykania się ze sobą, z personelem i specjalistami celem omawiania problemów, prowadzonych wspólnie zadań oraz w ramach zainicjowanego przez Wydział programu „Żłobkowa Akademia Rodzica”. Celem Akademii jest pogłębienie świadomości na temat skuteczności określonych metod wychowawczych, zakwestionowanie niektórych funkcjonujących stereotypów i mitów odnośnie wychowania, wyposażenie rodziców w umiejętności komunikowania się i rozumienia dzieci, zdobycia praktycznych umiejętności budowania prawidłowych relacji z dziećmi, przygotowanie dziecka do pójścia do przedszkola.

Rolą Wydziału Spraw Społecznych jest głównie nadzór nad żłobkami polegający na kontroli budynków, pomieszczeń, pracy personelu, koordynacji pracy nad przygotowaniem budżetów żłobków. Z uwagi na wprowadzane zmiany organizacyjno-funkcjonalne Wydział zorganizował personelowi żłobków szkolenia z zakresu pedagogiki zabawy w celu stałego i systematycznego podnoszenia kwalifikacji i umiejętności pracowników.

Wśród żłobków miejskich ofertą szczególną jest Grupa Wczesnej Interwencji zorganizowana na bazie Żłobka Integracyjnego numer 1. Jest ona rozszerzeniem działalności opiekuńczo-wychowawczej i rehabilitacyjnej kierowanej do rodzin i dzieci z problemami w rozwoju psychofizycznym. Metodologia pracy grupy polega na wstępnej diagnozie dziecka pod kątem deficytów i wskazaniu potrzeb i zakresu rehabilitacji. Uczestnictwo w zajęciach nie jest uzależnione od skierowania lekarskiego. Istotą działań grupy jest profilaktyka zaburzeń rozwojowych dzieci w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym, profilaktyka logopedyczna i wspomaganie rozwoju mowy. Działania mają przygotować dziecko do funkcjonowania w grupie żłobkowej, a później przedszkolnej. Zasadą jest uczestniczenie w zajęciach dzieci wraz z rodzicami co umożliwia kontynuowanie ćwiczeń usprawniających w domu.

Poprzez wdrożenie opisanych zmian uzyskaliśmy szereg korzyści, które można podzielić na zdrowotne, edukacyjne i ekonomiczne. Pośród efektów zdrowotnych najważniejszym jest wczesne działanie usprawniające i rehabilitacyjne umożliwiające ograniczenie lub zapobieżenie niepełnosprawności. Do osiągnięcia tych efektów potrzebne jest dostarczenie prawidłowych wzorców rozwojowych, podniesienie sprawności intelektualnej, fizycznej i emocjonalnej dzieci, a zwłaszcza dzieci dotkniętych deficytem rozwoju psychofizycznego. Przebywanie dzieci w żłobku integracyjnym umożliwia dostarczenie wzorców zarówno ze strony personelu jak i rówieśników. Wpływa to pozytywnie na stan zdrowia tych dzieci, a tym samym na zasoby zdrowotne społeczeństwa. Z efektów edukacyjnych najważniejszym jest praca z rodziną co rozszerza możliwości rehabilitacyjne i buduje wsparcie rodziny poprzez usprawnienie komunikacji wewnątrz niej i poza nią. Omawiając korzyści nie można pominąć efektów ekonomicznych, z których najważniejszym jest obniżenie stopnia niepełnosprawności  dzieci. Z punktu widzenia instytucji pomocy społecznej ważnym jest zapobieganie destabilizacji finansowej rodziny i poprawa jej funkcjonowania.

Dodatkowo na bazie żłobków miejskich wartym zauważenia jest stworzenie oferty rozszerzenia godzin pracy żłobków, a więc zwiększenia dostępności poprzez wprowadzenie zmianowości w filii jednego ze żłobków i wydłużeniem czasu pracy jednego ze żłobków do godziny 21 – szej. Ta propozycja kierowana jest do rodzin, których praca zawodowa odbywa się na drugą zmianę lub w nietypowych godzinach.

Wprowadzenie powyższych zmian skutkuje wzrostem zainteresowania rodziców instytucjonalną formą opieki nad dzieckiem sprawowaną przez żłobki miejskie. Skutkuje to efektem mierzalnym w postaci obniżenia kosztów utrzymania dzieci w placówkach. Pozostałe efekty przedstawione powyżej trudno jest obiektywnie i wymiernie oszacować.