Zmiana roli dyrektora w zarządzaniu współczesnym przedszkolem, szkołą.
„Kierowanie szkoła jest procesem złożonym nie tylko z uwagi na wielofunkcyjność szkoły ( kształcenie, wychowanie, opieka, działalność środowiska itp.) oraz na wiele ról, którym musi sprostać jej dyrektor ( kierownik instytucji pedagogicznej, przewodniczący rady pedagogicznej, pracodawca i kierownik zakładu pracy, często organ administracji oświatowej ), ale także z uwagi na spore skomplikowanie podsystemu kierowniczego (wiele organów kierowania o wzajemnie powiązanych kompetencjach stanowiących, opiniodawczych i wnioskodawczych )1 Kierowanie oświatą wiąże się z wieloma różnorodnymi problemami natury socjologicznej, psychologicznej, technicznej, ekonomicznej czy administracyjnej. Z reguły problematyka ta odnosi się do działań złożonych i dlatego samo wyrażenie kierowanie jest wieloznaczne.
” Art. 7. ust.1.Szkołą kieruje dyrektor, który jest jej przedstawicielem na zewnątrz, przełożonym służbowym wszystkich pracowników szkoły, przewodniczącym rady pedagogicznej. Dyrektor sprawuje opiekę nad dziećmi i młodzieżą uczącą się w szkole.
Ust.2. Dyrektor szkoły odpowiedzialny jest w szczególności za:
- dydaktyczny i wychowawczy poziom szkoły,
- realizację zadań zgodnie z uchwałami rady pedagogicznej i rady szkoły, podjętymi w ramach ich kompetencji stanowiących oraz zarządzeniami organów nadzorujących szkołę,
- tworzenie warunków do rozwijania samorządowej i samodzielnej pracy uczniów i wychowanków,
- zapewnienie pomocy nauczycielom w realizacji ich zadań i ich doskonaleniu zawodowym,
- zapewnienie w miarę możliwości odpowiednich warunków organizacyjnych do realizacji zadań dydaktycznych i opiekuńczo- wychowawczych.”
Z ustawy o systemie oświaty wynikają konkretne zadania dla dyrektora szkoły:
„Art. 39. ust.1. Dyrektor szkoły lub placówki w szczególności:
- kieruje działalnością szkoły lub placówki i reprezentuje ją na zewnątrz,
- sprawuje nadzór pedagogiczny,
- sprawuje opiekę nad uczniami oraz stwarza warunki do harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania pro zdrowotne,
- realizuje uchwały rady szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej, podjęte w ramach ich kompetencji stanowiących,
- dysponuje środkami określonymi w planie finansowym szkoły lub placówki zaopiniowanym przez radę szkoły lub placówki i ponosi odpowiedzialność za ich prawidłowe wykorzystanie, a także może organizować administracyjną, finansową i gospodarczą obsługę szkoły lub placówki,
- wykonuje inne zadania wynikające z przepisów szczególnych,
- współdziała ze szkołami wyższymi oraz zakładami kształcenia nauczycieli w organizacji praktyk pedagogicznych,
- odpowiada za właściwą organizację i przebieg sprawdzianu i egzaminów , o których mowa w art.9 ust.1, przeprowadzanych w szkole lub placówce.
Ust.2. Dyrektor szkoły lub placówki może, w drodze decyzji, skreślić ucznia z listy uczniów w przypadkach określonych w statucie szkoły lub placówki. Skreślenie następuje na podstawie uchwały rady pedagogicznej, po zasięgnięciu opinii samorządu uczniowskiego.
2a .Przepis ust.2 nie dotyczy ucznia objętego obowiązkiem szkolnym. W uzasadnionych przypadkach uczeń ten, na wniosek dyrektora szkoły, może zostać przeniesiony przez kuratora oświaty do innej szkoły. Ust.3. Dyrektor jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce nauczycieli i pracowników nie będących nauczycielami. Dyrektor w szczególności decyduje w sprawach:
- zatrudniania i zwalniania nauczycieli oraz innych pracowników szkoły lub placówki,
- przyznawania nagród oraz wymierzania kar porządkowych nauczycielom i innym pracownikom szkoły lub placówki,
- występowania z wnioskami, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i rady szkoły lub placówki, w sprawach odznaczeń, nagród i innych wyróżnień dla nauczycieli oraz pozostałych pracowników szkoły lub placówki.
Ust.4.Dyrektor szkoły lub placówki w wykonywaniu swoich zadań współpracuje z radą szkoły lub placówki, radą pedagogiczną, rodzicami i samorządem uczniowskim.”
Ustawa o systemie oświaty i Karta Nauczyciela uregulowały zadania i kompetencje (uprawnienia) dyrektora szkoły w obszarze zadań oświatowych i pracowniczych dotyczących głównie zatrudnionych w szkole pracowników pedagogicznych. Kodeks pracy określa zadania pracodawcy ( dyrektor szkoły występuje w roli pracodawcy). Dyrektor szkoły pełni wiele ról w ramach swojego stanowiska kierowniczego:
- kieruje procesami pedagogicznymi
- opiekuje się uczniami, wychowankami
- przewodniczy radzie pedagogicznej
- pełni nadzór pedagogiczny.
Nadal pozostaje nauczycielem w swojej placówce.
” Można i na pewno trzeba pamiętać o pewnych rolach i zadaniach wspólnych dla wszystkich placówek oświatowych (występujących w systemie) i wszystkich dyrektorów ( bez względu na stopień zorganizowania i miejsce placówki w hierarchii systemu oświaty – szkoła podstawowa, gimnazjalna, przedszkole, dom dziecka, ośrodek szkolno-wychowawczy itp.). W teorii organizacji i zarządzania mówi się o trzech takich rolach. Oto one:
Rola interpersonalna-należy traktować jako formalną powinność dyrektora do reprezentowania organizacji. Dyrektor realizując tę funkcję odpowiada za stosunki interpersonalne w szkole, jest niejako „łącznikiem” pomiędzy poszczególnymi jednostkami organizacyjnymi szkoły; lub, co ma miejsce najczęściej i jest szczególnie ważne, jako przywódca inspirujący innych do podejmowania zaplanowanych wcześniej działań.
Rola informująca-sprowadza się do tego, że dyrektor szkoły odpowiada za istniejący w szkole system przepływu informacji. Często tworzy lub uczestniczy przy tworzeniu takiego systemu. Niekiedy sam jest źródłem danych i przekaźnikiem tych informacji dla innych. Dyrektor w tej funkcji może być także postrzegany przez społeczność szkolną (pracowników i uczniów) jako ich rzecznik.
Rola decyzyjna- to cały splot powinności dyrektora niezbędnych niemal w każdym działaniu, bowiem każde działanie sprowadza się z natury rzeczy do podejmowania określonych decyzji. Oczywiście dyrektor podejmuje mało istotne decyzje, decyzje ważne i decyzje strategiczne. Różna jest jakość ról decyzyjnych w każdej z tych sytuacji, ale zawsze dotyczą konkretnych sytuacji, wiążą się z określonymi skutkami i dotyczą konkretnych osób lub procesów z życia szkoły.”
Często zamiast mówić o rolach należy mówić o funkcjach wewnętrznych. To one stanowią główną treść pracy kierowniczej, a składają się z następujących elementów: planowania, organizowania, motywowania, kontrolowania. W literaturze można spotkać wiele prób klasyfikacji funkcji kierowniczych dyrektora. Najczęściej wymienia się następujące funkcje:
- oświatowe,
- przywódcze,
- organizatorskie,
- kierownicze,
- pracownicze (wynikające z roli pracodawcy).
Koniec lat dziewięćdziesiątych w Polsce to niekorzystna sytuacja finansowa także w edukacji. Ograniczenia budżetowe zmuszają dyrektora do poszukiwania różnorodnych sposobów pozyskiwania dodatkowych środków finansowych. W takim kontekście należy rozpatrywać menedżerską funkcję dyrektora szkoły.
„Słowo menedżer kojarzy się nam z wysokiej klasy profesjonalistą w zakresie kierowania i zarządzania przedsiębiorstwem, nierzadko całymi ich zespołami, który dzięki swym szczególnym predyspozycjom osobowościowym, głębokiej wiedzy menedżerskiej i doświadczeniu z powodzeniem prowadzi firmę przez drogi i bezdroża gospodarki rynkowej”. Pojęcie menedżer potocznie kojarzy się z produkcją, handlem, ale nie z oświatą. Jeżeli jednak przyjmiemy, że menedżerem jest osoba, która ma określony sposób zarządzania ( wysoka sprawność i innowacyjność działania), to placówką oświatową powinien kierować właśnie menedżer. „Menedżer to kierownik samodzielnie i twórczo, a jednocześnie sprawnie i efektywnie – w ramach szerokich kompetencji – zarządzający przedsiębiorstwem lub instytucją, czyli właśnie kierownik profesjonalny, wyspecjalizowany fachowiec od zarządzania”. ” Kto zatem jest menedżerem oświaty? Pedagog – kierownik placówki oświatowej, dysponujący szerokim zakresem uprawnień i wynikającej z nich odpowiedzialności, zdolny do samodzielnego i twórczego , a zarazem sprawnego i efektywnego rozwiązywania bieżących problemów pedagogicznych, ekonomicznych i organizacyjnych oraz administracyjnych, a także do projektowania własnych, oryginalnych koncepcji, doskonalących funkcjonowanie kierowanej przez niego placówki. Powinien to być zatem wszechstronnie i nowocześnie przygotowany fachowiec, zarówno w dziedzinie zarządzania, jak i szeroko rozumianej edukacji. Dyrektor – menedżer powinien bowiem stwarzać warunki organizacyjne, kadrowe i ekonomiczne do sprawnego i efektywnego przebiegu procesów dydaktyczno-wychowawczych w kierowanej przez niego placówce”.
Konieczne jest tworzenie kadry profesjonalnych kierowników placówek oświatowych – menedżerów oświaty. Kadra kierownicza w nowoczesnych systemach oświatowych jest tak kształcona, aby być autentycznym fachowcem – menedżer oświaty, potrafiącym na bieżąco zarządzać placówką i jednocześnie systematycznie ją rozwijać. W Polsce nie istnieje system doskonalenia kadr kierowniczych. Brakuje wzajemnie dopełniających się form doskonalenia. Proponowane są kursy, szkolenia. Występuje znaczna przypadkowość w doskonaleniu dyrektorów placówek oświatowych. Nie ma określonej logiki, pewnego systemu w nauczaniu tajników skutecznego zarządzania placówką oświatową. Brakuje koncepcji celowego i systemowego doskonalenia kadr kierowniczych placówek oświatowych. Nie ma przemyślanego systemu, który by wdrażał dyrektora – menedżera oświaty do kierowania szkołą. Koniecznym jest zreformowanie systemu przygotowania przyszłych kadr i doskonalenia obecnych kadr kierowniczych placówek oświatowych. Praktyka pokazuje, że za mało powiedziano o przygotowaniu dyrektorów do reformy. Brak odpowiedniego przygotowania dyrektorów, niezbyt pozytywne doświadczenia z konkursów na dyrektorów placówek oświatowych każą przewidywać problemy z obsadzeniem tych stanowisk, obecnie niezwykle ważnych z punktu widzenia realizacji zadań oświatowych.
Trzeba mieć świadomość, że już teraz należy przygotowywać kadry kierujące placówkami oświatowymi w warunkach XXI wieku.