Menu

Zmiana roli dyrektora w zarządzaniu współczesnym przedszkolem, szkołą.

“Kierowanie szkoła jest procesem złożonym nie tylko z uwagi na wielofunkcyjność szkoły ( kształcenie, wychowanie, opieka, działalność środowiska itp.) oraz na wiele ról, którym musi sprostać jej dyrektor ( kierownik instytucji pedagogicznej, przewodniczący rady pedagogicznej, pracodawca i kierownik zakładu pracy, często organ administracji oświatowej ), ale także z uwagi na spore skomplikowanie podsystemu kierowniczego (wiele organów kierowania o wzajemnie powiązanych kompetencjach stanowiących, opiniodawczych i wnioskodawczych )1 Kierowanie oświatą wiąże się z wieloma różnorodnymi problemami natury socjologicznej, psychologicznej, technicznej, ekonomicznej czy administracyjnej. Z reguły problematyka ta odnosi się do działań złożonych i dlatego samo wyrażenie kierowanie jest wieloznaczne.

W literaturze z zakresu organizacji i zarządzania spotkać można różne definicje kierowania. “Kierowanie – to sztuka osiągania celów, to złożony proces planowania, organizowania, przewodzenia i kontrolowania działalności członków organizacji oraz wykorzystania wszystkich innych jej zasobów do osiągnięcia ustalonych celów” Często też termin kierowanie jest zamiennie używany z terminem zarządzanie. ” W języku potocznym kierowanie, zarządzanie i przywództwo – to to samo. Tak jest zarówno w Polsce, jak i np. w Wielkiej Brytanii czy USA; gdzie słowo management oznacza tak zarządzanie, jak i kierowanie. Podobnie – manager- to zarówno zarządzający, dyrektor, jak i kierownik czy szef.” Warto przytoczyć kolejną definicję: “Kierowanie i zarządzanie jest działalnością złożoną i odpowiedzialną, wymagającą dobrego przygotowania teoretycznego, wielu umiejętności, taktu i zdolności przewidywania skutków podjętych decyzji, zainicjowanych zmian itd.” Dyrektor szkoły jako organ zarządzający jednostką organizacyjną systemu oświaty posiada odpowiednie kompetencje. Ustawa o systemie oświaty, ustawa Karta Nauczyciela oraz kodeks pracy określają zadania dyrektora wynikające z roli pracodawcy. Karta Nauczyciela nakłada na dyrektora takie zadania :
” Art. 7. ust.1.Szkołą kieruje dyrektor, który jest jej przedstawicielem na zewnątrz, przełożonym służbowym wszystkich pracowników szkoły, przewodniczącym rady pedagogicznej. Dyrektor sprawuje opiekę nad dziećmi i młodzieżą uczącą się w szkole.
Ust.2. Dyrektor szkoły odpowiedzialny jest w szczególności za:
  • dydaktyczny i wychowawczy poziom szkoły,
  • realizację zadań zgodnie z uchwałami rady pedagogicznej i rady szkoły, podjętymi w ramach ich kompetencji stanowiących oraz zarządzeniami organów nadzorujących szkołę,
  • tworzenie warunków do rozwijania samorządowej i samodzielnej pracy uczniów i wychowanków,
  • zapewnienie pomocy nauczycielom w realizacji ich zadań i ich doskonaleniu zawodowym,
  • zapewnienie w miarę możliwości odpowiednich warunków organizacyjnych do realizacji zadań dydaktycznych i opiekuńczo- wychowawczych.”

Z ustawy o systemie oświaty wynikają konkretne zadania dla dyrektora szkoły:
“Art. 39. ust.1. Dyrektor szkoły lub placówki w szczególności:

  • kieruje działalnością szkoły lub placówki i reprezentuje ją na zewnątrz,
  • sprawuje nadzór pedagogiczny,
  • sprawuje opiekę nad uczniami oraz stwarza warunki do harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania pro zdrowotne,
  • realizuje uchwały rady szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej, podjęte w ramach ich kompetencji stanowiących,
  • dysponuje środkami określonymi w planie finansowym szkoły lub placówki zaopiniowanym przez radę szkoły lub placówki i ponosi odpowiedzialność za ich prawidłowe wykorzystanie, a także może organizować administracyjną, finansową i gospodarczą obsługę szkoły lub placówki,
  • wykonuje inne zadania wynikające z przepisów szczególnych,
  • współdziała ze szkołami wyższymi oraz zakładami kształcenia nauczycieli w organizacji praktyk pedagogicznych,
  • odpowiada za właściwą organizację i przebieg sprawdzianu i egzaminów , o których mowa w art.9 ust.1, przeprowadzanych w szkole lub placówce.

Ust.2. Dyrektor szkoły lub placówki może, w drodze decyzji, skreślić ucznia z listy uczniów w przypadkach określonych w statucie szkoły lub placówki. Skreślenie następuje na podstawie uchwały rady pedagogicznej, po zasięgnięciu opinii samorządu uczniowskiego.
2a .Przepis ust.2 nie dotyczy ucznia objętego obowiązkiem szkolnym. W uzasadnionych przypadkach uczeń ten, na wniosek dyrektora szkoły, może zostać przeniesiony przez kuratora oświaty do innej szkoły. Ust.3. Dyrektor jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce nauczycieli i pracowników nie będących nauczycielami. Dyrektor w szczególności decyduje w sprawach:

  • zatrudniania i zwalniania nauczycieli oraz innych pracowników szkoły lub placówki,
  • przyznawania nagród oraz wymierzania kar porządkowych nauczycielom i innym pracownikom szkoły lub placówki,
  • występowania z wnioskami, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i rady szkoły lub placówki, w sprawach odznaczeń, nagród i innych wyróżnień dla nauczycieli oraz pozostałych pracowników szkoły lub placówki.

Ust.4.Dyrektor szkoły lub placówki w wykonywaniu swoich zadań współpracuje z radą szkoły lub placówki, radą pedagogiczną, rodzicami i samorządem uczniowskim.”
Ustawa o systemie oświaty i Karta Nauczyciela uregulowały zadania i kompetencje (uprawnienia) dyrektora szkoły w obszarze zadań oświatowych i pracowniczych dotyczących głównie zatrudnionych w szkole pracowników pedagogicznych. Kodeks pracy określa zadania pracodawcy ( dyrektor szkoły występuje w roli pracodawcy). Dyrektor szkoły pełni wiele ról w ramach swojego stanowiska kierowniczego:

  • kieruje procesami pedagogicznymi
  • opiekuje się uczniami, wychowankami
  • przewodniczy radzie pedagogicznej
  • pełni nadzór pedagogiczny.

Nadal pozostaje nauczycielem w swojej placówce.
” Można i na pewno trzeba pamiętać o pewnych rolach i zadaniach wspólnych dla wszystkich placówek oświatowych (występujących w systemie) i wszystkich dyrektorów ( bez względu na stopień zorganizowania i miejsce placówki w hierarchii systemu oświaty – szkoła podstawowa, gimnazjalna, przedszkole, dom dziecka, ośrodek szkolno-wychowawczy itp.). W teorii organizacji i zarządzania mówi się o trzech takich rolach. Oto one:
Rola interpersonalna-należy traktować jako formalną powinność dyrektora do reprezentowania organizacji. Dyrektor realizując tę funkcję odpowiada za stosunki interpersonalne w szkole, jest niejako “łącznikiem” pomiędzy poszczególnymi jednostkami organizacyjnymi szkoły; lub, co ma miejsce najczęściej i jest szczególnie ważne, jako przywódca inspirujący innych do podejmowania zaplanowanych wcześniej działań.
Rola informująca-sprowadza się do tego, że dyrektor szkoły odpowiada za istniejący w szkole system przepływu informacji. Często tworzy lub uczestniczy przy tworzeniu takiego systemu. Niekiedy sam jest źródłem danych i przekaźnikiem tych informacji dla innych. Dyrektor w tej funkcji może być także postrzegany przez społeczność szkolną (pracowników i uczniów) jako ich rzecznik.
Rola decyzyjna- to cały splot powinności dyrektora niezbędnych niemal w każdym działaniu, bowiem każde działanie sprowadza się z natury rzeczy do podejmowania określonych decyzji. Oczywiście dyrektor podejmuje mało istotne decyzje, decyzje ważne i decyzje strategiczne. Różna jest jakość ról decyzyjnych w każdej z tych sytuacji, ale zawsze dotyczą konkretnych sytuacji, wiążą się z określonymi skutkami i dotyczą konkretnych osób lub procesów z życia szkoły.”
Często zamiast mówić o rolach należy mówić o funkcjach wewnętrznych. To one stanowią główną treść pracy kierowniczej, a składają się z następujących elementów: planowania, organizowania, motywowania, kontrolowania. W literaturze można spotkać wiele prób klasyfikacji funkcji kierowniczych dyrektora. Najczęściej wymienia się następujące funkcje:

  • oświatowe,
  • przywódcze,
  • organizatorskie,
  • kierownicze,
  • pracownicze (wynikające z roli pracodawcy).
Przewidziana w reformie administracji i reformie edukacji decentralizacja, oznacza zmiany w sposobie zarządzania oświatą, wymaga odmiennego traktowania funkcji kierowniczych. Dyrektor otrzymał szeroki zakres uprawnień, znacznie zwiększył się zakres jego odpowiedzialności, nie tylko przed władzami oświatowymi, ale przede wszystkim wobec środowiska lokalnego jak również wobec rodziców.
Koniec lat dziewięćdziesiątych w Polsce to niekorzystna sytuacja finansowa także w edukacji. Ograniczenia budżetowe zmuszają dyrektora do poszukiwania różnorodnych sposobów pozyskiwania dodatkowych środków finansowych. W takim kontekście należy rozpatrywać menedżerską funkcję dyrektora szkoły.
“Słowo menedżer kojarzy się nam z wysokiej klasy profesjonalistą w zakresie kierowania i zarządzania przedsiębiorstwem, nierzadko całymi ich zespołami, który dzięki swym szczególnym predyspozycjom osobowościowym, głębokiej wiedzy menedżerskiej i doświadczeniu z powodzeniem prowadzi firmę przez drogi i bezdroża gospodarki rynkowej”. Pojęcie menedżer potocznie kojarzy się z produkcją, handlem, ale nie z oświatą. Jeżeli jednak przyjmiemy, że menedżerem jest osoba, która ma określony sposób zarządzania ( wysoka sprawność i innowacyjność działania), to placówką oświatową powinien kierować właśnie menedżer. “Menedżer to kierownik samodzielnie i twórczo, a jednocześnie sprawnie i efektywnie – w ramach szerokich kompetencji – zarządzający przedsiębiorstwem lub instytucją, czyli właśnie kierownik profesjonalny, wyspecjalizowany fachowiec od zarządzania”. ” Kto zatem jest menedżerem oświaty? Pedagog – kierownik placówki oświatowej, dysponujący szerokim zakresem uprawnień i wynikającej z nich odpowiedzialności, zdolny do samodzielnego i twórczego , a zarazem sprawnego i efektywnego rozwiązywania bieżących problemów pedagogicznych, ekonomicznych i organizacyjnych oraz administracyjnych, a także do projektowania własnych, oryginalnych koncepcji, doskonalących funkcjonowanie kierowanej przez niego placówki. Powinien to być zatem wszechstronnie i nowocześnie przygotowany fachowiec, zarówno w dziedzinie zarządzania, jak i szeroko rozumianej edukacji. Dyrektor – menedżer powinien bowiem stwarzać warunki organizacyjne, kadrowe i ekonomiczne do sprawnego i efektywnego przebiegu procesów dydaktyczno-wychowawczych w kierowanej przez niego placówce”.
Konieczne jest tworzenie kadry profesjonalnych kierowników placówek oświatowych – menedżerów oświaty. Kadra kierownicza w nowoczesnych systemach oświatowych jest tak kształcona, aby być autentycznym fachowcem – menedżer oświaty, potrafiącym na bieżąco zarządzać placówką i jednocześnie systematycznie ją rozwijać. W Polsce nie istnieje system doskonalenia kadr kierowniczych. Brakuje wzajemnie dopełniających się form doskonalenia. Proponowane są kursy, szkolenia. Występuje znaczna przypadkowość w doskonaleniu dyrektorów placówek oświatowych. Nie ma określonej logiki, pewnego systemu w nauczaniu tajników skutecznego zarządzania placówką oświatową. Brakuje koncepcji celowego i systemowego doskonalenia kadr kierowniczych placówek oświatowych. Nie ma przemyślanego systemu, który by wdrażał dyrektora – menedżera oświaty do kierowania szkołą. Koniecznym jest zreformowanie systemu przygotowania przyszłych kadr i doskonalenia obecnych kadr kierowniczych placówek oświatowych. Praktyka pokazuje, że za mało powiedziano o przygotowaniu dyrektorów do reformy. Brak odpowiedniego przygotowania dyrektorów, niezbyt pozytywne doświadczenia z konkursów na dyrektorów placówek oświatowych każą przewidywać problemy z obsadzeniem tych stanowisk, obecnie niezwykle ważnych z punktu widzenia realizacji zadań oświatowych.
Trzeba mieć świadomość, że już teraz należy przygotowywać kadry kierujące placówkami oświatowymi w warunkach XXI wieku.

 

Related Posts