Konflikty w relacjach rodzice – nauczyciel

Wielu współczesnych rodziców interesuje się edukacją własnych dzieci. Rodzice czują się współodpowiedzialni za sukces edukacyjny dziecka i chętnie współdziałają z nauczycielami. Szczególnie wysoki stopień zaangażowania opiekunów w efekty pracy przedszkola lub szkoły obserwuje się w początkowych latach edukacji dziecka.

Relacje rodziców z placówkami oświatowymi mogą być różnorodne. Zdaniem L. Epstein najwyższy poziom relacji to partnerstwo edukacyjne, czyli przymierze rodziny i placówki edukacyjnej w celu osiągnięcia przez dziecko maksimum możliwości rozwoju.
(Mendel, 2001, s.54). Następuje wówczas wzajemne przenikanie się wpływów, współrządzenie oraz partycypacja potrzeb i zagrożeń. Rodzice występują często w roli wolontariuszy i uczestniczą w nauce domowej dzieci. Innym rodzajem relacji jest uczestnictwo rodziców w formach proponowanych przez przedszkole i szkołę (w zebraniach ogólnych, spotkaniach i uroczystościach). Dość częstą relacją rodziny i przedszkola jest bierność rodziców i ich pedagogizacja przez środki masowego przekazu. Najniekorzystniejszą formą kontaktów pomiędzy środowiskami są konflikty, które stanowią dość znaczny procent relacji.

Do źródeł konfliktów w relacjach rodzice – nauczyciele można zaliczyć m.in.:

–     dążenie do „sukcesu dziecka – ucznia”,

–     negatywne doświadczenia przedszkolne dzieci,

–     zaburzona komunikacja rodzina – dziecko – placówka,

–     bierność dziecka na zajęciach, niepowodzenia szkolne,

–     skargi rodziców na brak osiągnięć dzieci lub na innych wychowanków,

–     zaangażowanie nauczyciela w pomoc rodzinie dysfunkcyjnej,

–     bezpieczeństwo dziecka w placówce,

–     niewłaściwa, niepełna informacja przekazywana rodzicom

Inne źródła konfliktów między rodzicami i nauczycielami to:

–     stereotypy i uprzedzenia,

–     brak klimatu bezpieczeństwa,

–     brak wiedzy, brak taktu,

–     przemęczenie rodziców i nauczycieli,

–     niskie wykształcenie rodziców, niektóre cechy rodziców,

–     niedostosowanie form współpracy do oczekiwań.

Poważnym źródłem konfliktów nauczyciel rodzice jest dążenie oby środowisk do tzw. „sukcesu szkolnego dziecka”. Rozumienie sukcesu szkolnego ma charakter założony i zależy z jednej strony od obiektywnych wskaźników np. od stopnia przyswojenia wiadomości i umiejętności, ocen pozycji dziecka w grupie rówieśników, z drugiej strony od własnej oceny możliwości, zdolności i preferencji jednostki. W zależności od postrzegania świata przez samo dziecko dla wychowanka lubiącego się uczyć sukcesem będą wysokie noty w nauce, pochwały rodziców i nauczycieli. Z kolei, dla dziecka ceniącego interakcje społeczne sukcesem będzie posiadanie grona przyjaciół, popularność towarzyska lub zwycięstwa w konkursach odzwierciedlających indywidualne zdolności i zainteresowania dziecka. Zatem, co dla jednego dziecka jest sukcesem, dla innego może oznaczać niepowodzenie
(Karpińska, 2000, s.263).

Niestety rodzice, wspierani przez środki masowego przekazu, w epoce postmodernizmu przywiązują zbyt dużą wagę do osiągnięć edukacyjnych dzieci a marginalnie traktują hasło „wspieranie dziecka w rozwoju”. Rodzice często pomijają społeczne uwarunkowania procesu kształcenia (Dudel, 2003, s. 425), a akcentują jedynie poziom wiedzy i umiejętności jednostki. Oczekiwania ich koncentrują się wokół problemów: efektywnego nauczania, wspierania przez wychowawcę mojego dziecka w drodze do „sukcesu” i wysokich notowań przedszkola na tle innych placówek.

Nauczyciel i jego praca jest „rozliczana” za efekty określone obiektywnie (np. powodzenie ucznia w klasie pierwszej, test szóstoklasisty) bez względu na to jaką grupę dzieci otrzymał, jakie są aspiracje edukacje rodziców i dzieci oraz jakie są możliwości intelektualne wychowanków.

Nauczyciel, który ma bardzo zróżnicowaną grupę przedszkolną, przeżywa rozterki moralne związane ze wspieraniem każdego dziecka. Zadaje sobie pytania typu: jak zaspokoić potrzeby poznawcze wszystkich dzieci? czy wspierać dzieci bardzo zdolne i dostosowywać do nich treści programowe? czy wspierać dzieci słabsze, opóźnione, zaniedbane społecznie i poznawczo? czyja „wiedza osobista” dziecka jest podstawą mojej pracy? jaki przyjąć język komunikacji z dzieckiem? Nauczyciel pomimo dużej liczebności dzieci w grupie oraz ogromnego zróżnicowania poziomu wiedzy i umiejętności uczniów chce odnosić sukcesy
i wspierać wszystkie dzieci. Większość nauczycieli twierdzi, że źródłem konfliktów ich z rodzicami jest zaślepienie opiekunów swoimi dziećmi, nadmierne oczekiwania wobec dziecka oraz wymuszanie na wychowawcy pracy z wybranym dzieckiem.

Rozwiązaniem sytuacji konfliktowej może być zmniejszenie liczebności dzieci w grupach co umożliwi indywidualne nauczanie. Nie bez znaczenia jest zmiana przekazu publicznego proponowanego w mediach „musisz być najlepszy”, „liczy się tylko pierwszy”. Telewizja szkoła i rodzina powinny promować indywidualny rozwój każdego człowieka na miarę jego predyspozycji i możliwości, rozwój prywatnych zainteresowań, kreatywność dzieci np. „ jesteś niepowtarzalny”.

Drugim źródłem konfliktów w relacjach rodziców z nauczycielami są negatywne doświadczenia przedszkolne dzieci dotyczące nauczycieli, rówieśników, zajęć i czasu wolnego. Ponieważ jakość doświadczeń przedszkolnych dziecka prowadzi do zmian osobowości i jego stosunku do otaczającego świata, rodzice oczekują od pedagogów kreatywnej postawy w tworzeniu jak najlepszych warunków edukacyjnych.

Oczekiwania rodziców koncentrują się wokół problemów: cech osobowościowych nauczyciela, jego zachowania się w stosunku do dziecka, sposobów tworzenia przez niego wspólnoty klasowej i właściwej organizacji procesu dydaktycznego.

Rodzice oczekują określonych cech nauczyciela są to m.in: ciepło, otwartość, wrażliwość, elastyczność, przystępność, zaufanie, pozytywny obraz własnej osoby, wysokich umiejętności interpersonalnych, koncentracji na sprawach dziecka, umiejętności rozwiązywania konfliktów i problemów, określonego światopoglądu, inteligencji oraz temperamentu (Dudel, 2003, s. 423).

Rodzice spodziewają się od rówieśników dziecka: że ich relacje będą miały pozytywny charakter, że „koledzy będą weseli, mili, dobrzy, nie będą się bić, nie będą się kłócić, nie będą dokuczać i popychać”. Opiekunowie obarczają nauczyciela obowiązkiem wypracowania pozytywnych relacji między dziećmi.

Rodzice oczekują od procesu dydaktycznego, że zajęcia w przedszkolu będą: atrakcyjne i ciekawe. Dziecko przychodząc do placówki posiada określony poziom wiedzy osobistej, która jest skorelowana z środowiskiem wychowawczym, aspiracjami edukacyjnymi rodziców i doświadczeniem społecznym dziecka (Klus – Stańska, 2002, s. 107). Nauczyciel w przedszkolu powinien wzbogacać wiedzę osobistą dziecka o wiedzę naukową. Odbywa się to poprzez konstruowanie wraz z dzieckiem nowego obrazu świata i własnej osoby w tym świecie. Jest to możliwe w sytuacji, gdy nauczyciel stosuje nowoczesne metody aktywizujące, problemowe, zdaniowe w pracy z wychowankiem i wykorzystuje różnorodne środki dydaktyczne. A przede wszystkim zgodnie z zasadą indywidualizacji zna wychowanka i poświęca czas dla każdego dziecka. Dziecko w takich warunkach wykorzystuje wiedzę osobistą, zdobywa wiedzę naukową – publiczną, nazewniczą, interpretacyjną i wyjaśniającą (Klus – Stańska, 2002, s. 107).

Rozwiązaniem konfliktu w relacjach nauczycieli rodzice w tym przypadku będzie podwyższenie kompetencji dydaktyczno – wychowawczych nauczycieli, samodoskonalenie się oraz zdobywanie umiejętności efektywnego kreowania środowiska wychowującego dziecka. Nauczyciel powinien zwracać większą uwagę na aspekt materialny otoczenia dziecka np. pomoce dydaktyczne, meble, sprzęt, urządzenie sali (Andrzejewska, 2005, s. 123). Efektywny pedagog w swojej pracy powinien uwzględnić aspekt strukturalno – dynamiczny otoczenia dziecka. Przestrzegać zasad pracy (m.in. estetyki, izolacji trudności, stopniowania trudności, kontynuacji, aktywności wychowanka, indywidualizacji, zaspokojenia potrzeb, jedności wychowania w domu i przedszkolu, integracji treści, przystępności i poglądowości wiedzy) oraz zasady porządku psychicznego, moralnego, materialnego i duchowego. Ważna dla wychowanka jest zasada wolności. Dziecko, aby konstruowało znaczenia musi mieć prawo wyboru czynności, miejsca, czasu, tempa, oceny pracy oraz prawo do samodzielnego rozwiązania problemu lub zadania według własnego pomysłu. Nauczyciel jest zobowiązany do bycia kreatorem aspektu osobowego dziecka. To on tworzy klimat w grupie dzieci, dba o ład, nawiązuje przyjazne i pozytywne kontakty z rodzicami wychowanków (Dudel, 2005, 155) oraz likwiduje bariery komunikacyjne, spokojnie tłumaczy i interpretuje świat dziecku, tworzy okazje wyzwalające i mobilizujące wychowanka do działania (Głoskowska – Sołdatow, 2005, s.136).

Zadaniem rodziców jest minimalizowanie konfliktu poprzez konstruktywną krytykę pracy przedszkola oraz przygotowania dziecka do bycia w grupie rówieśniczej i poznawania rzeczy nowych.

Kolejnym źródłem konfliktów nauczyciel – rodzina jest zaburzona komunikacja rodzina – dziecko – przedszkole. Dziecko najczęściej jest zarówno narzędziem i pośrednikiem komunikacji. Komunikat w tym przypadku jest grą, a dziecko pełni rolę „podwójnego agenta”, który może zmieniać treść wiadomości. Dziecko świadomie lub nieświadomie może tworzyć się koalicję dziecko i rodzice przeciw nauczycielowi (gdy nauczyciel zmusza np. do leżakowanie), koalicję dziecko i nauczyciel przeciw rodzicom np. gdy opiekunowie stawiają wysokie wymagania. Oczekiwania rodziców nauczycieli i dzieci są zbieżne i dotyczą efektywnej komunikacji. Rozwiązaniem takiego konfliktu jest stworzenie odpowiedniego klimatu opartego na braku rywalizacji, stworzenie optymalnych warunków komunikacji, podziału kompetencji, komunikacji bez zwycięzców i przegranych, różnych formy komunikacji bezpośredniej (informacje pisemne, osobiste, telefoniczne).

Dość częstym źródłem konfliktów rodziny z nauczycielem jest bierność dziecka na zajęciach. Rozróżniamy bierność: inercyjną (odraczanie momentu rozpoczęcia działania), rezygnacyjną (obniżenie chęci w trakcie działania), fiaskowa (powtarzanie się nieudanych prób działania). Bierność może prowadzić w późniejszym okresie do niepowodzeń szkolnych uczniów. Oczekiwania rodziców i nauczycieli koncentrują się wokół zagadnień: poświęcania czasu na zajęciach w przedszkolu i podczas aktywności w domu dla każdego dziecka, poznania rodziny dziecka, poznania grupy przez nauczyciela i relacji występujących w obrębie grupy, dostosowania zajęć do zainteresowań i możliwości uczniów, organizowania różnych sytuacji , w których dziecko może się wykazać (imprezy, konkursy, turnieje, samodzielne zadania).

Rodzic oczekuje od nauczyciela, że będzie potrafił przeciwdziałać bierności dziecka na zajęciach i podejmie następujące działania: pozna przyczyny niepowodzeń i preferencje dzieci, będzie prowadził innowacyjnie zajęcia, podejmie indywidualną pracę z dziećmi nieśmiałymi, wyciszonymi, uwzględni indywidualne tempo pracy, będzie prowadził zajęcia kompensujące braki, stworzy odpowiedni klimat podczas pracy dzieci oraz doceni różne formy aktywności dziecka w przedszkolu i poza nim.

Nauczyciel oczekuje od rodzica, że poda informacje dotyczące warunków domowych wychowanka np. poda przyczyny niepowodzeń – orzeczenie lekarskie, przekaże informacje o cechach dziecka – jego tempie pracy, zainteresowaniach, trudnościach w procesach analizy, syntezy, kojarzenia, porównywania, oczekuje stałego kontaktu, pomocy dziecku w domu. Rozwiązaniem sytuacji konfliktowej powinna być zmiana pracy nauczyciela i większa otwartość i aktywność rodzica. Rodzic musi bardziej zaangażować się w pracę z dzieckiem, słuchać nauczyciela, wspólnie z nim podejmować działania przeciwdziałające niepowodzeniom ucznia.

Do konfliktu między przedszkolem a domem wychowanka często dochodzi podczas skarg rodziców na funkcjonowanie przedszkola, brak widocznych osiągnięć dzieci lub zachowanie innych dzieci w grupie. W każdym przypadku rodzice oczekują pozytywnej reakcji na skargę. Zadaniem nauczyciela jest poznanie istoty skargi oraz próba rozwiązania konfliktu. Nie może on postępować w myśl zasady „rzeczy niewypowiedziane nie istnieją”. Problem może mieć źródło np. w specyficznym stylu wartościowania świata np. rodzice stosujący rygoryzm wobec własnego dziecka będą oczekiwali podobnych zachowań u innych rodziców i pedagoga. niekiedy rozwiązaniem sytuacji może być przekonanie rodziców, aby zmienili stosunek do osiągnięć dziecka lub sposób dyscyplinowania.

Współczesny nauczyciel ma również za zadanie pomóc dziecku z rodziny dysfunkcyjnej. Terapia rodziny z problemami to podwójny problem. Najczęściej matki przychodzą do nauczyciela z prośbą, aby pomógł on dziecku np. niepełnosprawnemu, rozwiązał problemy dydaktyczne, wychowawcze, czasami rodzinne. Oczekują one szybkiej, trafnej terapii dziecka i całej rodziny. Druga sytuacja, gdy nauczyciel sam zauważa problemy dziecka i rodziny np. dysfunkcyjnej i podejmuje działania profilaktyczne i terapeutyczne. Naraża się wtedy na krytykę ze strony rodziców dziecka, działa często wbrew ich woli. Nauczyciel jest przygotowany, aby obserwować tzw. „próg zagrożenia” w rodzinie, którego przekroczenie jest niebezpieczne dla zdrowia dziecka i jego rozwoju. Zagrożenia mogą dotyczyć: rozwoju biologicznego (ubóstwo, bezrobocie rodziców, brak higieny w domu ucznia, brak zasad żywieniowych), rozwoju społecznego (brak obowiązków dziecka w domu, brak rozmów dzieci z rodzicami, kłótnie, liczne rodzeństwo, negatywne postawy wychowawcze) , rozwoju kulturalnego (niskie wykształcenie rodziców, brak kontaktu dziecka z książką, brak zajęć pozalekcyjnych, zainteresowań dziecka, pomijanie dziecka w życiu rodziny.

Nauczyciel – wychowawca czuje, że musi pomóc dziecku i rodzinie i bezwarunkowo się zaangażować ale naraża się na konflikt z rodzicem, na różne reakcje rodzica, boi się np. jak przekazać rodzicom nieprzyjemne treści, zastanawia się jak wypowiadać komunikaty wyraźnie i jednocześnie nie urazić rodzica. Rozwiązaniem jest podjęcie trafnych działań profilaktycznych, kompensacyjnych, ratowniczych przez nauczyciela. Wypowiedzenie wyraźnych komunikatów do rodzica np. nie nadużywaj alkoholu, nakarm dziecko, zmień nawyki wychowawcze, daj dziecku ciepło i miłość. Przemilczanie sytuacji doprowadzić może do rozgoryczenia rodzica i dziecka, bezsilności, narastania problemu.

Jedną z podstawowych potrzeb człowieka jest potrzeba bezpieczeństwa. Dość częstą przyczyną konfliktów jest problem bezpieczeństwa dziecka w przedszkolu. Rodzice oczekują od nauczyciela, aby dziecko w placówce było bezpieczne. Od nauczyciela wymagają zapewnienia bezpieczeństwa fizycznego (bak wypadków w przedszkolu, małej liczby dzieci w grupach, bezpiecznych pomieszczeń i urządzeń), psychicznego (akceptowanie wychowanka) i emocjonalnego (zaangażowania emocjonalnego w sprawy dziecka). Natomiast nauczyciel oczekuje od rodziców, że uświadomią dziecku różnorodne sytuacje zagrożenia i „przygotują” go do unikania niebezpieczeństw. Rozwiązaniem jest ścisła współpraca domu i przedszkola oraz zwiększona świadomość współczesnych zagrożeń przez pracowników oświatowych i rodziców.

Rodzice mają prawo do wszechstronnej informacji o poczynaniach przedszkola, nauczyciela i dziecka. Brak wyczerpującej, adekwatnej do potrzeb rodziców informacji może być źródłem sytuacji konfliktowych. Rodzice od nauczycieli oczekują fachowej wiedzy na temat: rozwoju dziecka, jego odżywiana, mocnych i słabych stron dziecka, funkcjonowania jego w grupie rówieśniczej, zdrowego stylu życia. Rodzice również interesują się wpływem programów telewizyjnych i gier komputerowych na kształtowanie się psychiki dziecka i przygotowaniem dziecka do nauki w szkole. Coraz częściej pytają wychowawczynie o nowe metody wychowania i nauczania, sposoby wdrażania dziecka do przestrzegania zasad, znaczenie nagród i kar w wychowaniu oraz sposoby aktywnego spędzenia czasu z dzieckiem.

Dlatego informacja dla rodziców w przedszkolu musi być czytelna i dobrze wyeksponowana. Najczęściej w placówka spotyka się tzw. „kącik dla rodzica”. Dobrze zorganizowany „kącik dla rodziców” powinien być interaktywny, zachęcający graficznie i zawierać: informacje o rozkładzie dnia, pracownikach przedszkola, organach prowadzących, telefony poradni specjalistycznych, miejsce na uwagi rodziców, wytwory działalności plastycznej dzieci, normy żywieniowe i jadłospis, artykuły związane z wychowaniem i opieką dziecka w wieku przedszkolnym, ekspozycję literatury, informacje o formach współpracy, potrzebach przedszkola, podziękowania dla sponsorów, szczegółowo opisane zajęcia dodatkowe oraz regulamin przedszkola. Przybliżanie rodzicom spraw przedszkola przyczynia się do kształtowania  tzw. „partnerstwa edukacyjnego”.

Nauczyciel również oczekuje rzetelnej informacji od rodziców wychowanka. Czeka na informacje na temat: oczekiwań rodziców wobec dziecka i przedszkola, specyficznych uzdolnieniach i możliwościach dziecka, stanie zdrowia, stosowanych przez rodziców metodach dydaktycznych i wychowawczych, sukcesach dziecka, sytuacji socjalnej rodziny, nieprawidłowościach w rozwoju dziecka. Dobra informacja, z każdej strony, pozwala rozwiązać wiele sytuacji.

Sytuacje konfliktowe między rodzicami i nauczycielami są wpisane w całość relacji interpersonalnych. W głównej mierze chodzi przede wszystkim o to, aby oba środowiska nabyły kompetencje do twórczego rozwiązywania konfliktów co wymaga m.in. umiejętności decentralizacji interpersonalnej i alternatywnego myślenia.

Autor: Jolanta Andrzejewska

Bibliografia:

Andrzejewska J., (2005) Wspieranie rozwoju dziecka poprzez współpracę nauczyciela
z rodziną. W: red. S. Guz, J. Andrzejewska. Wybrane problemy edukacji dzieci
w przedszkolu i szkole. Lublin, UMCS

Dudel B., (2003) Partnerzy edukacyjnej interakcji a wizja zaspokojenia potrzeb uczniów klas młodszych. W: A. Karpińska, Teoria i praktyka kształcenia w dialogu i perspektywie . Białystok, Trans Humana

Dudel B., (2005) Wybrane uwarunkowania współpracy nauczyciela z rodzicami.
W: A. Cichocki (red.) Edukacja elementarna szansą nowej jakości wychowania. Białystok, Trans Humana

Głoskowska – Sołdatow M., (2005) Wybrane teoretyczne podejścia do edukacji środowiskowej. W: A. Cichocki (red.) Edukacja elementarna szansą nowej jakości wychowania. Białystok, Trans Humana

Karpińska A., (2000) Kontrowersje wokół pojęcia powodzeń i niepowodzeń szkolnych.
W: J. Jakóbowski (red.), Optymalizacja sytuacji szkolnej uczniów. Bydgoszcz

Klus Stańska D., (2002) Konstruowanie wiedzy w szkole. Olsztyn

Mendel M. (2001) Edukacja społeczna. Partnerstwo rodziny, szkoły i gminy w perspektywie amerykańskie, Toruń